Werk aan de winkel voor vertrouwen van burgers in de overheid
Weblog
De affaire over de kinderopvangtoeslag was ontluisterend vanwege de effecten op gezinnen. Maar ook ontluisterend omdat iedereen die binnen de overheid werkt wel één of meer patronen kan herkennen. Naast het rapport Ongekend onrecht van de parlementaire ondervragingscommissie, kwam daar onlangs het rapport Klem tussen balie en beleid van de tijdelijk Kamercommissie uitvoeringsorganisaties bij.
De herkenbaarheid van de bevindingen daaruit geeft nog geen garantie voor de hoogstnoodzakelijke verbeteringen. Dat lukt alleen als we elkaar binnen het openbaar bestuur actief aanspreken, in welke rol en verantwoordelijkheid dan ook.
Oog voor de menselijke maat
In de praktijk van alle dag zien we nog veel te vaak dat zowel bestuurders als ambtenaren zich verschuilen achter hun sectorale of afdelingsbelang met richtlijnen en protocollen als doel op zich. De menselijke maat raakt daardoor te vaak zoek. We wezen als ROB in ons advies Een sterkere rechtsstaat eerder al op de noodzaak om de waarden en de spelregels van de rechtsstaat centraal te stellen. Zowel bij het maken van beleid en regels als de toepassing daarvan. Op zo’n manier dat de menselijk maat echt past.
Complexiteit
Complexe problemen krijgen bij de overheid vaak vertaling in een even zo complexe aanpak. Natuurlijk zijn er vaak vele betrokken overheden en organisaties betrokken. We zouden echter meer gebruik kunnen maken van de mogelijkheid sommige taken aan één bestuursorgaan toe te delen. Natuurlijk met de randvoorwaarde dat op overeenstemming gericht overleg wordt gevoerd met andere partners die je nodig hebt. Maar wel met een bestuursorgaan dat uiteindelijk de knoop kan en moet doorhakken en daarover democratisch verantwoording aflegt.
Ruimte voor maatwerk
Gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld, maar niet alle gevallen zijn gelijk. Dat geldt voor individuele burgers maar ook voor ons land. Opgaven op het terrein van woningbouw, klimaat en energie, arbeidsmarkt, jeugdzorg krijgen steeds vaker vorm op regionaal niveau. Het maatwerk krijgt nu vooral vorm in de gedaante van versnippering en verkokering. In die zin dat elk departement zijn eigen omgangsvorm met regio’s heeft. Opgaven komen echter alleen succesvol tot resultaat met afgestemde interbestuurlijke afspraken, die passen bij de aard en schaal van de verscheidenheid van de regio’s die ons land rijk is.
Uitvoerbaarheid politieke wensen
De relatie tussen politiek, bestuur en ambtelijke organisatie is nog veel te vaak: ‘u vraagt wij draaien’. De kwaliteit van ons werk is echter gebaat bij vrije, professionele en kritische advisering. Dat vraagt ook voortdurend onderhoud van het samenspel tussen beleid en uitvoering. En het afscheid nemen van soms archaïsche organisatiestructuren.
Het zou bijvoorbeeld de politiek sieren wanneer ze zich tijdens de kabinetsformatie richt op de verdeling van politieke portefeuilles. Daar zijn geen grote dure departementale herindelingen voor nodig; we hebben toch één rijksdienst waarin we samenwerken?!
Geen perverse financiële prikkels
Financiele prikkels en taakstellingen zijn vaak een doel op zich. Het maatschappelijke doel raakt dan uit het zicht. De kortingen die gepaard gingen bij decentralisaties in het sociaal domein gingen niet samen met mogelijkheden om kosten te beheersen en het beoogde maatschappelijk effect te bereiken. Er is hoge nood aan duidelijke spelregels, zowel voor het rijk als decentrale overheden. Ook om te voorkomen dat overheden worden verleid om deals te sluiten die niet bijdragen aan het beoogde maatschappelijke resultaat.
Zicht op gevolgen van beleid
De afstand tussen beleid en uitvoering kan desastreuse gevolgen hebben voor burgers. Decentrale uitvoering en actieve lokale democratische controle kan eerder uitvoering die uit de bocht vliegt aan de kaak stellen. Misschien was dan ook wel eerder ingegrepen bij de kinderopvangtoeslag.
Op alle overheidsniveaus krijgt datasturing een hoge vlucht. Cruciaal is actieve verantwoording hoe dat wordt toegepast. En het sneller corrigeren als gegevens niet kloppen of als het effect niet deugt.
Algemene beginselen van beoordeling bestuur, redelijkheid en billijkheid, horen bij de ziel van elke overheidsorganisatie.
Cultuur
Algemene beginselen van beoordeling bestuur, redelijkheid en billijkheid, horen bij de ziel van elke overheidsorganisatie. Niet alleen in de juridische zin van het woord, maar in de vezels van de overheid en de cultuur van elke overheidsorganisatie. Daar hoort bij dat er geen plaats is voor een afrekencultuur, maar sprake is van een veilige omgeving waar dilemma’s en ervaringen open kunnen worden besproken en kan worden geleerd.
Er is werk aan de winkel om het vertrouwen van burgers in de overheid te houden en te herwinnen. Niet alleen voor het nieuwe kabinet, maar voor iedereen in het openbaar bestuur!
Noot
Dit is een ingekorte versie van het essay 'Leren van de toeslag-affaire' dat 12 maart is gepubliceerd in Binnenlands Bestuur nr. 5
Meer weblogberichten
Reactie toevoegen
U kunt hier een reactie plaatsen. Ongepaste reacties worden niet geplaatst. Uw reactie mag maximaal 2000 karakters tellen.
Reacties
Er zijn nu geen reacties gepubliceerd.