Meer geld alleen lost het probleem voor gemeenten niet op

Weblogbericht | 11-03-2021 | Peter Verheij en Peter Wilms

Gemeenten zijn voor bijna 60% van hun inkomsten afhankelijk van de Rijksoverheid. Het lijkt daarom volstrekt logisch dat gemeenten met een claim van ettelijke miljarden euro’s bij het Rijk aankloppen. Dit om oude tekorten in te lopen en te kunnen voldoen aan nieuwe opgaven die veel geld vragen. Want gemeenten staan de komende jaren aan de lat voor grote maatschappelijke opgaven op het terrein van onder andere: de woningbouw, de energietransitie, de klimaatadaptatie. Alleen al voor de uitvoering van het Klimaatakkoord is tot en met 2024 een ruim 1 miljard euro nodig. Deze financiële claims ontaarden geregeld in een wedstrijdje ‘handje-drukken’ die gelet op de machtsverhoudingen meestal in het voordeel van het Rijk uitpakt.

Verschillende politieke partijen maken in hun verkiezingsprogramma wel extra geld vrij voor de gemeentelijke taken op het terrein van jeugdzorg en Wmo. Dat verlicht inderdaad een deel van de pijn, maar het onderliggende probleem blijft bestaan. In 2015 zijn namelijk de taken in sociaal domein met een korting overgeheveld naar gemeenten. Onder het mom dat gemeenten de politiek bestuurlijke keuzes dichterbij de burger kunnen maken, waardoor er meer maatwerk mogelijk zou zijn. Dit zou leiden tot een effectiever en doelmatiger uitvoering van het beleid. Maar omdat de zorg die een burger van de overheid krijgt, niet afhankelijk mag zijn van de gemeente waar hij woont, legt het Rijk de gemeenten steeds vaker normen op waaraan zij moeten voldoen. Een extra zak met geld doet  dan ook onvoldoende recht aan de structurele toename van de zorgbehoefte.

De herverdeling van het gemeentefonds is voor veel gemeenten een schrikbeeld dat hen nog verder het financiële moeras in drijft. De herverdeling is wel noodzakelijk, en het helpt sommige gemeenten misschien een beetje, maar al met al is het een verdeling van de armoede.

Biedt een vergroting van het lokaal belastinggebied - nu nog geen 7% van de gemeentelijke inkomsten -  dan wellicht de oplossing? Uit de verschillende verkiezingsprogramma blijkt dat dit een sigaar uit eigen doos is, omdat de uitbreiding van het lokaal belastinggebied gepaard gaat met een korting op het gemeentefonds. Gemeenten dreigen daarmee de tekorten waar het Rijk hen mee heeft opgezadeld te mogen verhalen bij hun burgers. Uitbreiding van het lokaal belastinggebied is alleen een goed idee als eerst de structurele bekostiging van het gemeentelijke takenpakket op orde is gebracht. Lokale belastingen zijn er in de eerste plaats om invulling te geven aan lokale voorkeuren ter bekostiging van zaken waarover de gemeenten zelf zeggenschap hebben.

Een zak geld, een herverdeling van het gemeentefonds, een uitbreiding van het lokale belastinggebied; allemaal nodig maar het gaat het structurele probleem in de bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen het Rijk en de gemeenten niet oplossen. De belangrijkste opdracht voor het nieuwe kabinet is om de balans tussen taken, organisatie, bevoegdheden en bekostiging te herstellen. Anders dreigen de financiële problemen bij gemeenten onbeheersbaar te worden en dreigt het gevaar van een uitholling van het lokaal democratische bestuur. Dat vergt fundamentele keuzes die in samenhang maar ook in de goede volgorde moeten worden aangepakt.

De Raad voor het Openbaar Bestuur heeft over deze problematiek het advies 'Rust-Reinheid-Regelmaat. Evenwicht in de bestuurlijk-financiële verhoudingen' uitgebracht. Daarin pleit de Raad voor een deltacommissaris die binnen een jaar komt met de uitwerking van een samenhangend pakket van maatregelen om  te zorgen voor rust, reinheid en regelmaat in de bestuurlijk-financiële verhoudingen.

Discussieer mee

Tijdens de Dag van de Financiële Verhoudingen op 15 april 2021 wordt door verschillende sprekers gereflecteerd op het advies Rust-Reinheid-Regelmaat. Meld u aan en praat mee!