Vals spel! Scheids, scheids!!

Weblogbericht | 06-05-2020 | Gerber van Nijendaal

Spelregels Rijk en decentrale overheden

Dit doet denken aan hoe het Rijk en decentrale overheden zich tot elkaar verhouden. Ze spreken met elkaar spelregels af. Ze noemen dat de Code interbestuurlijke verhoudingen of Het interbestuurlijk programma (IBP). In het besef dat ze op elkaar zijn aangewezen spreken ze daar warme woorden over gelijkwaardigheid, samenwerking gebaseerd op gezamenlijkheid, partnerschap en wederkerigheid. Tranen van ontroering biggelen over je wangen! Tegelijkertijd wil het in de praktijk niet altijd zo goed lukken. De vraag is ook in hoeverre er sprake kan zijn van gelijkwaardigheid als een van de partijen de macht en de middelen heeft om zaken af te dwingen.

Geen scheids, laat staan een VAR

Tijdens het bestuurlijke spel ontstaan er steeds verschillen waarbij met name de decentrale overheden de hulp in willen roepen van een scheidsrechter. Je kunt natuurlijk wel allemaal regels en richtlijnen met elkaar afspreken, maar wat zijn die waard als een van de partijen in de praktijk er een andere uitleg aan geeft. Het zijn, zoals een oud-collega ooit zei, afspraken voor een goed huwelijk. Die blijken van weinig betekenis als manlief weliswaar elke week een bos bloemen meeneemt, maar tegelijkertijd de bloemetjes flink buiten zet. In veel gevallen is dan het Rijk die de macht en middelen heeft zaken door te zetten. Die daarbij op zijn minst de schijn tegen heeft als zou het vooral oog te hebben voor zijn eigen belang. Geen wonder dat de andere partij dan roept: Vals spel! Scheids, scheids! Maar er is geen scheids, laat staan een VAR (Video assistant referee).

Decentrale overheden vragen om beslissing door een derde

Er is een heel lijstje van onderwerpen te noemen waar decentrale overheden vragen om een onafhankelijk onderzoek of een beslissing door een derde. Denk aan de compensatie voor de kosten voor de inburgering, de kosten van de Jeugdzorg, de uitvoeringskosten van het Klimaatakkoord, de derving van de opcenten Motorrijtuigenbelasting voor elektrische voertuigen, de kosten voor de omgevingswet of het abonnementstarief Wmo. In veel gevallen gaat het om de uitleg van het artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet.

Dit artikel bepaalt overigens niet dat het Rijk moet compenseren voor de extra kosten die voortvloeien uit beleidsvoornemens van het Rijk maar verplicht het Rijk wel aan te geven hoe decentrale overheden de kosten kunnen opvangen. Een redelijke uitleg is dan ook dat zonder nadere motivering of onderbouwing het voor de hand ligt dat het Rijk decentrale overheden tegemoetkomt in de extra kosten.

Geen wedstrijdverslag achteraf maar onafhankelijk arbiter

Er is dus niet voorzien in een scheidsrechter die bij een verschil van inzicht partijen bij elkaar brengt. In de Code bestuurlijke verhoudingen is een rol voor de Raad van State weggelegd om in een periodieke beschouwing uitspraken te doen over hoe netjes partijen het spel hebben gespeeld. Maar dat is net zoiets als een wedstrijdverslag achteraf waarin wordt vastgesteld dat het echt buitenspel was. Dat voldoet natuurlijk niet in het geval van prangende geschillen. De Studiegroep Interbestuurlijke en financiële verhoudingen komt in zijn rapport, ‘Nederland heeft één overheid nodig’ daarom tot de overweging dat - om de gelijkwaardigheid tussen overheden te waarborgen - het wenselijk zou kunnen zijn een onafhankelijk arbiter aan te wijzen.

ROB als scheids

In de praktijk speelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in een aantal gevallen min of meer een rol die als scheidsrechter kan worden opgevat. Zo heeft de Raad geadviseerd over de raming van het budget voor de Bijstand. Recent heeft de Raad een advies uitgebracht over de derving opcenten Motorrijtuigenbelasting bij de provincies als gevolg van het stimuleren van elektrisch vervoer. En ook over de apparaatskosten van Klimaatakkoord zal de Raad dit jaar advies uitbrengen. Ook bij het bepalen van de financiële gevolgen van de Corona crisis wordt er met een schuin oog gekeken naar de rol die ROB daarbij kan spelen.

De vraag is of dat wel een rol is die bij een adviesorgaan als de Raad voor het Openbaar Bestuur past. De Raad is weliswaar onafhankelijk maar in de eerste plaats een adviesorgaan. Nu is het in de praktijk een glijdende schaal van arbitrage, mediation, bindend advies tot een zwaarwegend advies. Het is al met al een gevoelige balanceer act tussen enerzijds arbitreren en anderzijds adviseren. Het ene bestuurlijke geschil is daarbij het andere niet.

Maar het zou een goede zaak zijn dat als partijen er in bestuurlijk overleg onderling niet uitkomen, er een soort VAR  zou zijn zoals we die nu ook bij het voetbal kennen, die op verzoek beslissingen opnieuw tegen het licht houdt en beoordeelt op basis van de afgesproken spelregels.

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.