Wat de 1,5 meter-maatschappij kan leren van café El Farol

Weblogbericht | 22-04-2020

Coördinatieprobleem

Dit vraagstuk deed mij denken aan de bespreking van coördinatieproblemen in één van mijn favoriete boeken: The Wisdom of Crowds van James Surowiecki.

Een coördinatieprobleem is een probleem waarbij individuen in een collectief, om het op te lossen, niet alleen moeten nadenken over wat zij zelf denken dat de beste oplossing is, maar ook over wat andere individuen denken dat de beste oplossing is. Daarbij beïnvloeden de keuzes, en verwachtingen, van individuen in het collectief elkaar wederzijds. Als iedereen denkt dat het strand verlaten zal zijn gaan er te veel mensen naar toe; als iedereen denkt dat het strand te vol zal zijn gaat er niemand naar toe.

In hoeverre is dwang nodig voor coördinatie van collectief gedrag

Een belangrijke vraag, ook in het geval van de Corona-maatregelen en de 1,5 meter-maatschappij, is in hoeverre centrale drang of dwang nodig is om ons collectieve gedrag te coördineren. Hebben we bijvoorbeeld een overheid nodig om te bepalen wie, wanneer en waarvoor naar het strand, het bos of de supermarkt op de hoek mag? En in hoeverre worden dergelijke vrijheidsbeperkende maatregelen geaccepteerd in een vrije, open samenleving met eigenwijze burgers? Of kunnen we naast een intelligente lockdown ook vertrouwen op de intelligentie van het collectief?

El Farol-probleem

Een beroemde casestudy uit de complexiteitswetenschappen biedt hoop. Het gaat om het ‘El Farol-probleem’, genoemd naar een café in Santa Fe, het Mekka voor de complexiteitswetenschappen. De 100 klanten van dit café bezoeken het graag op donderdag, maar alleen als het niet te druk is. Als meer dan 60 klanten gaan zit het te vol en heeft niemand het er naar zijn zin; als minder dan 60 klanten gaan heeft iedereen het er naar zijn zin. Individuen komen dus alleen als zij de tweede situatie verwachten. Maar hoe bepalen ze dat? En zijn ze als collectief in staat hun gedrag te coördineren?

Model voor simulatie van gedrag

Om dit te bestuderen bouwde Brian Arthur in de jaren 90 een agent-based model, een computermodel dat het gedrag en de interacties van individuen in een bepaalde omgeving kan simuleren. Hij ging er daarbij vanuit dat mensen in dit soort gevallen verschillend redeneren. Soms gaan zij uit van hetzelfde aantal bezoekers als vorige week, soms van hetzelfde aantal bezoekers als enkele weken geleden, soms van een gemiddelde over een bepaalde periode en soms verwachten zij het tegengestelde van de vorige keer (meer of juist minder dan 60). In het volgende figuur is te zien wat de uitkomst is.

Test

Arthur testte dit model door een periode van honderd weken te simuleren in een reeks computerexperimenten. Hij constateerde dat het aantal bezoekers van week tot week sterk uiteenliep, dat er geen vast patroon was en ook geen perfecte strategie om het aantal bezoekers goed te voorspellen. Het gemiddelde aantal bezoekers over de 100 weken was echter 60! Gemiddeld gezien waren de cafébezoekers dus in staat om hun gedrag te coördineren als collectief. Grote pieken, die in het geval van Corona een probleem zouden zijn, konden zij echter niet voorkomen.

Model op basis van ervaring

Het model van Arthur werd later versimpeld door Ann Bell en William Sethares. In hun model baseren bezoekers zich op hun eigen ervaring. Hoe vaker zij het café te vol vonden, hoe minder vaak zij gaan; hoe vaker zij het prettig vonden, hoe vaker zij gaan. In dit figuur is te zien wat de uitkomst is.

Bij de simulatie van dit model stabiliseerde het cafébezoek zich net onder de 60 en kwam het daar zelden boven. In dit geval kon een intelligent collectief hoge pieken dus wel voorkomen. In dit model waren het echter vooral dezelfde mensen – stamgasten –die naar het café kwamen. In het geval van de 1,5 meter-maatschappij kan dit een nadeel zijn, omdat de beschikbare ruimte schaars is en we die eerlijk moeten verdelen.

Lessen

De modellen van het cafébezoek van El Farol leren ons in de eerste plaats dat collectief gedrag, net als de verspreiding van een virus, soms moeilijk is te voorspellen. Kleine aanpassingen in de motivatie en redenatie van individuen op micro niveau kunnen grote gevolgen hebben op macro niveau. Tegelijkertijd leren deze modellen ook dat we de intelligentie van het collectief niet moeten onderschatten en we de voorwaarden kunnen bestuderen waaronder deze ontstaat.

Zelf aan de slag?

Wie zelf wil spelen met het model van El Farol kan naar deze website  gaan om het gratis te downloaden. En als het internet een beetje meewerkt kunnen we dat met zijn allen tegelijk!

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.