Blog Han Polman: De waarde van gezag

Weblogbericht | 01-11-2023 | Han Polman

De vraag is ook urgent. Zonder gezag is de overheid ‘overgeleverd’ aan de inzet van meer kostbare en ingrijpende interventies zoals dwang. In de huidige tijd met veel complexe vraagstukken zijn dergelijke interventies niet toereikend en is ‘gezag’ pure noodzaak. Ik ervaar dat als commissaris van de Koning in de provincie Zeeland dagelijks bij alle belangrijke transities.

• Zoals bij de energietransitie en bij de netcongestie met de benodigde elektrificering. Als provincie kunnen we formeel niet meer doen dan bedrijven, netbeheerders en andere organisaties bijeen brengen en we bevorderen de ‘regie’ om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Die rol moet ons worden gegund. 
• Datzelfde geldt voor onze rol bij de gebiedsgerichte aanpak van natuur en stikstof: waar en hoe kunnen we kavelruil tussen boeren en andere gebiedseigenaren stimuleren om de uitstoot van stikstof op natuurgebieden te verminderen? 
• De klimaatverandering vraagt klimaatadaptatie waar inzet van veel betrokkenen nodig is die we als provincie niet ‘aan een lijntje’ hebben, maar aansporen en stimuleren. 
• De bereikbaarheid van de zorg staat in een uitgestrekt gebied als Zeeland onder druk. De marktwerking in de zorg helpt niet. De zorgvragers en aanbieders vragen de provincie - zonder provinciale wettelijke verantwoordelijkheid op dit terrein - om hen te verbinden in een zorgcoalitie om samenwerking en afstemming te stimuleren. 

Bij al deze belangrijke maatschappelijke vraagstukken is gezag de sleutel voor effectieve samenwerking en concrete resultaten. 

Gezag ziet op een fundamentele wederkerige relatie tussen overheid en burger; het vraagt vertrouwen van de burger in de overheid, en ook om vertrouwen van de overheid in de burger. In het ROB-signalement ‘Gezag herwinnen’ hebben we onderbouwd dat de overheid kan investeren in gezagswaardigheid op 3 belangrijke dimensies: bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid. 

In het afgelopen jaar is dit ROB-signalement bij verschillende overheden een behulpzame inspiratie geweest voor een gesprek over hoe je kunt werken aan je eigen gezag. Dat vereist reflectie binnen organisaties, maar ook voor bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren is de vraag:

• besteed je voldoende aandacht om inzicht te krijgen hoe een vraagstuk in elkaar zit, gebruik je de aanwezige kennis voldoende (bekwaamheid); en
• ben je consequent, doe je wat je zegt, geef je aan waarom je iets rechtvaardig vindt en leg je dat uit (betrouwbaarheid); en
• heb je je voldoende verdiept in hoe een maatregel uitpakt, betrek je de leefwereld van mensen bij je voorbereidingen, kijk je iets verder dan dat je eigen taak is volbracht (betrokkenheid)?

We zijn nooit uitgeleerd over gezag. Uiteindelijk gaat het om blijven investeren, door nieuwe inzichten op te doen en die toe te passen. Vooral ook nu we dit jaar in november ‘175 jaar Grondwet’ vieren, als basis van onze democratische rechtsstaat, en er op de 22e verkiezingen van de Tweede Kamer zijn. Het recente ‘Continu Onderzoek Burgerperspectieven’ van het Sociaal Cultureel Planbureau onderstreept bovendien de noodzaak te investeren in vertrouwen en gezag; mensen verlangen van het nieuwe kabinet dat het de huidige uitdagingen aanpakt, meer daadkracht toont en luistert naar burgers.

Daarom hebben we als Raad voor het Openbaar Bestuur ook dit jaar weer de maand november omgedoopt tot de Maand van het Gezag. Daarmee wil de ROB het openbaar bestuur en de samenleving helpen om te investeren in gezag (her)winnen. Hiervoor delen we informatie over verschillende onderwerpen, bijeenkomsten en activiteiten. Zo is de ROB gestart met een vervolg op het signalement waarin de relatie van ‘gezag van de overheid’ met de uitvoering, beleid en politiek wordt onderzocht. Daarover hebben we reeds een symposium georganiseerd en zullen we komende tijd met veel betrokkenen in gesprek gaan.

Met deze Maand van het Gezag nodigen wij iedereen van harte uit om te investeren in bekwaamheid, betrokkenheid en betrouwbaarheid - ook door kenbaar te maken hoe dat verloopt, wat hierin heeft geholpen en waar nog meer hulp nodig is. Laat je horen en doe mee!