Nieuwe tijden, nieuwe verhalen!

Weblogbericht | 21-06-2021

Verhalen hebben een functie

Volgens historicus en futuroloog Noah Harari zijn mensen de enige wezens die in staat zijn om verhalen en concepten te bedenken die los staan van de fysieke en biologische realiteit en daar ook in te geloven. Van die bedenksels, zoals geld, godsdienst, ondernemingen en mensenrechten, proberen mensen vervolgens een realiteit te maken. Verhalen hebben in die zin een functie. Ze geven ons verbeeldingskracht en daarmee ruimte om het leven te interpreteren en op zoek te gaan naar nieuwe vormen van kijken en denken. Ze zijn de basis voor inspiratie en nieuwe ideeën. Mensen kunnen er kracht uit putten om de immense problemen en uitdagingen aan te pakken. Volgens Harari is bewezen dat goede verhalen in onze hersenen het ‘verbindingshormoon’ oxytocine vrijmaken. Oxytocine maakt ons meer ontvankelijk voor nieuwe ideeën en vergroot onze bereidheid om samen te werken aan innovatieve ideeën en verandering.

Wat is het verhaal van deze tijd?

Dit doet me afvragen met welk verhaal de overheid de samenleving wil inspireren, vertrouwen geven en mobiliseren om de enorme opgaven van deze tijd gezamenlijk aan te pakken? Denk aan vraagstukken over duurzaamheid, milieu en klimaat, sociale ongelijkheid, toenemende digitalisering en het verregaand gebruik van data-technologie. Of moet de overheid vanuit het liberale verhaal veel van die maatschappelijke opgaven overlaten aan de vrije markt, zoals dat gebeurd is bij de woningmarkt in het afgelopen decennium? Ondertussen zien we het resultaat: een enorm tekort aan betaalbare woningen en een verdubbeling van het aantal daklozen tussen de 18 tot 65 jaar sinds 2009. Het aantal daklozen tussen de 18 en 30 jaar is volgens het CBS in deze periode zelfs verdrievoudigd.

Nieuwe concepten zijn nodig

Recente gebeurtenissen - denk aan de overheersende onvrede rondom de coronamaatregelen, de stroeve kabinetsformatie of de toeslagenaffaire - laten zien dat het tijd is voor een nieuw verhaal. Nieuwe concepten zijn nodig om de samenleving te inspireren, vertrouwen te geven en aan te zetten tot anders kijken en denken om tot een andere realiteit te komen. Maar wat zou het nieuwe verhaal moeten zijn en wie zijn de vertellers? Een goede eerste stap is in ieder geval dat de ‘overheid’ zich vanuit een nieuw verhaal gaat verhouden tot de burger. Maar wie is de ‘burger’ in de steeds toenemende gepolariseerde samenleving waarin de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt? Kan één verhaal nog iedereen inspireren, vertrouwen geven en mobiliseren om de maatschappelijke opgaven gezamenlijk aan te pakken?

Zichtbaar worden voor elkaar

Een mooi begin van dat verhaal is afscheid nemen van een overheid waarin de politiek gejaagder is dan ooit en vooral opereert in de waan van de dag. En afscheid nemen van een overheid waarin bestuurders zonder visie problemen pragmatisch willen oplossen en geen actieve herinnering hebben aan zaken als het misgaat. En tenslotte afscheid nemen van een overheid waar in de publieke dienstverlening alle menselijkheid verloren is gegaan, doordat geautomatiseerde  systemen en wetmatigheden leidend zijn geworden in besluiten die mensenlevens raken. Een nieuw verhaal met visie, een verhaal dat perspectief biedt voor op lange termijn, een verhaal dat leiderschap, vertrouwen, inspiratie en wederzijdse (h)erkenning oproept. Een verhaal waarin de overheid zichtbaar wordt voor de burger en de burger zichtbaar voor de overheid.

Ik verheug mij om binnenkort te starten met het nieuwe traject ‘Gezag van de overheid’ waarin we onder andere zullen verkennen hoe de overheid en de burger zich tot elkaar verhouden, wat daarin de pijnpunten zijn en waar kansen liggen om die verhouding te herstellen en te versterken. Een ding ga ik zeker doen bij het raadplegen van allerlei personen in onze zoektocht: de man op de bank vragen naar zijn beeld van de overheid.

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.