Blog: De ladekast van de Tweede Kamer

Weblogbericht | 13-02-2024 | Pieter Bas van Zuijlekom

In het huis waar ik opgroeide hadden wij zo’n ladekast staan. De kast was niet erg hoog maar vooral erg breed en bestemd voor ons kinderen. In de kast zaten een aantal grote en heel veel kleine laatjes, en in elk laatje hadden we wat speelgoed gedaan. Van sommige lades wisten we precies wat erin zat, dat was ons lievelingsspeelgoed dat we veel gebruikten. Bij andere laatjes was de inhoud een verrassing. Dit leverde leuke momenten op en het gebeurde niet zelden dat we een spel bedachten om het speelgoed heen dat we in een willekeurig laatje gevonden hadden.

Post-its

Maar, de ladekast was ook wel eens onhandig. Dan was er speelgoed kwijt doordat niemand meer wist in welk laatje het zat. De kast bestond uit meer dan veertig stroef openende en sluitende lades die dan allemaal omgekeerd moesten worden. Soms maakten we elkaars speelgoed kwijt door het in het verkeerde laatje te stoppen.

Mijn zusje had op een gegeven moment bedacht om op ieder laatje een post-it te plakken met daarop nauwkeurig de inhoud van het laatje. Dit had duidelijke voordelen: we vonden speelgoed terug waarvan we het bestaan vergeten waren, en er ging minder tijd verloren aan het zoeken in de zware kast. Deze geordende periode duurde helaas niet lang. Een jonger broertje is de post-its op een dag alfabetisch gaan herschikken, zodat we weer terug waren bij de vertrouwde wanorde.

De Tweede Kamer heeft ook zijn eigen ladekast, in de vorm van fondsen. Er zit veel geld in fondsen, totaal meer dan 200 miljard euro. Dit zit vooral in begrotingsfondsen, die zijn redelijk goed herkenbaar. Maar er staan daarnaast enkele miljarden in fondsen geparkeerd op ministeriële begrotingen; het totaal van fondsen in rechtspersonen buiten de overheid is onbekend. Veel van die verschillende fondsen bevinden zich in een bepaalde mate buiten het zicht van de Kamer. Er is dan ooit geld in een pot gestopt maar wat er precies met dit geld gebeurt en hoeveel er over is, is vaak niet na te gaan. Heldere post-its, zoals mijn zusje die schreef, zijn er niet altijd.

Betrouwbaarheid en lange termijn

Voor mijn stage bij de ROB heb ik een duik mogen nemen in deze ladekast. Er bleek hetzelfde aan de hand te zijn als bij onze kast thuis. Het is misschien niet altijd duidelijk wat er in welk fonds zit, maar dat is niet altijd even erg. Het kan namelijk de bedoeling van een fonds zijn om een budget voor enige tijd buiten de politieke waan van de dag te plaatsen. Dat komt de betrouwbaarheid en lange termijn focus van het openbaar bestuur ten goede.

Bij de fondsen is vaak wel goed aangegeven waarvoor ze bestemd zijn, maar niet altijd hoeveel geld er nog in zit. Het valt wel op dat de oorspronkelijke doelen van een fonds consequenter worden nageleefd naargelang de Tweede Kamer minder zicht heeft op een fonds. Dit komt omdat de Tweede Kamer de enige is die de doelen van een fonds mag wijzigen en de meest uiteenlopende redenen vindt om dit te doen.

Chaos, inzicht en overzicht

Je spullen in een rommelige ladekast stoppen hoeft helemaal geen gek idee te zijn. De resulterende chaos stimuleert creativiteit en is een manier om dingen uit handen te geven. Daarbij geeft het ruimte om buiten bestaande kaders om te denken. Veel fondsen zijn dan ook ingesteld omdat de reguliere begrotingssystematiek fnuikend is voor projecten met een lange looptijd. Maar, dit staat op gespannen voet met de verantwoording van overheidsuitgaven aan de belastingbetaler. Als de Tweede Kamer geen zicht heeft op de uitgaven, dan wordt daarmee de belastingbetaler, die zij vertegenwoordigt, tekortgedaan.

In de wereld van de fondsen is het schipperen tussen het creëren van de gewenste chaos, en de noodzaak van inzicht en overzicht. Net als in het leven van een kind, waar het fijn is om je speelgoed niet al te strikt op te hoeven bergen, maar het vervelend is als je je favoriete barbiepop kwijtraakt.