Blog: Politiek is een spel, dat serieus moet worden gespeeld

Weblogbericht | 20-11-2023 | Gastblogger

We leven in een tijd van polarisatie, zo blijkt uit onderzoek, maar de huidige polarisatie is niets vergeleken met die in de jaren dertig van de vorige eeuw. Ook lijkt het erop dat we minder vertrouwen hebben in de democratie, maar wat dat betreft was de situatie destijds veel nijpender. Vanaf rechts (fascisten) en vanaf links (communisten) én vanuit het midden klonk toen volop kritiek op het parlementaire stelsel en weinig intellectuelen waren destijds bereid om de democratie voluit te verdedigen.

Ook Johan Huizinga was erg kritisch op zijn tijd, in boeken als In de schaduwen van morgen (1935). Toch zag Huizinga de parlementaire democratie niet als een oorzaak van, maar als oplossing voor problemen van toen. In de Tweede Kamer werd niet te veel gesproken, zoals mensen zeiden, maar juist te weinig echt gediscussieerd; het spel van de democratie werd volgens hem niet serieus genoeg gespeeld. Dat leidde tot spelbederf, niet omdat Kamerleden er radicale opvattingen op nahielden of te veel strijd voerden, maar omdat zij dit parlementaire spel niet volop dúrfden spelen.

Deze analyse lijkt nog altijd actueel, nu politieke beeldvorming in de media en draagvlak onder lobbygroepen steeds belangrijker zijn geworden. Ook voor de komende verkiezingen hebben politieke partijen gebruikgemaakt van focusgroepen en onderzocht welke woorden het beste zullen vallen bij kiezers, zeker nu alom de kritiek klinkt dat de politiek ver afstaat van de mensen en de zorgen groeien over de kloof tussen burgers en bestuur. In de ogen van Huizinga is dit de omgekeerde wereld en moeten politici de kiezers niet napraten, maar overtuigen.

In Gezag herwinnen, een signalement van de Raad voor het Openbaar Bestuur, constateren we dat beleid nooit politiek neutraal is, maar altijd gebaseerd op normatieve keuzes. De ROB benadrukt het belang ‘dat politieke bestuurders die morele uitgangspunten weer expliciet maken’. Dit advies sluit aan bij een bredere discussie in de samenleving over het belang van waarden (waar ik me als onderzoeker mee mag bezighouden) en over rollen die mensen in de samenleving te spelen hebben.

Gezag is moeilijk grijpbaar: de ROB verstaat hieronder macht die vrijwillig door burgers wordt aanvaard. Dat is wederkerig: een relatie tussen iemand die gezag draagt, zoals een politicus, en mensen die gezag verlenen, en bij de komende verkiezingen zijn dat de kiezers. Tijdens verkiezingen spreken kiezers hun vertrouwen uit in een kandidaat-Kamerlid, dat zij daarmee gezag toekennen. Als Kamerleden zich uitspreken over hun morele uitgangspunten kan dat gezag ook worden behouden.

Johan Huizinga laat tevens zien dat we het spel van de democratie niet uit de weg moeten gaan, bijvoorbeeld door het cancelen van mensen die anders denken of het verbieden van opvattingen die ons niet zo bevallen. Laat politici zich uitspreken, dan weten we beter wat we aan ze hebben en kunnen we ze gezag toekennen – of juist niet. Want politiek is een spel, dat serieus moet worden gespeeld.