Blog: Technologie is niet goed of slecht, het gaat erom wat de mens ermee doet

Weblogbericht | 11-11-2024 | Martiene Branderhorst

Doordat een steeds groter deel van de samenleving digitaliseert, krijgt alles - en dus ook geopolitiek, spionage, sociale verhoudingen en criminaliteit - een digitale dimensie. Technologische ontwikkelingen hebben invloed op aspecten als veiligheid, gezondheid, burgerrechten, de rechtsstaat en inclusie. 

Nieuwe technologieën bieden volop mogelijkheden. Voor inwoners inzage in de eigen dossiers. Met drones betere en efficiëntere inspecties kunnen doen. Sensoren bij riolen, verkeerslichten of afvalcontainers zodat (onderhouds)activiteiten effectiever plaatsvinden. Betere bestrijding van ondermijning. Kunnen spreken in alle talen.

Keerzijde van nieuwe mogelijkheden

Anderzijds zijn er ook zorgen. Heeft de overheid nog wel de regulerende functie ten opzichte van private partijen? Is er voldoende aandacht voor de publieke verantwoording? Er is dus ook een keerzijde. Zo was er een gemeente die ouders een brief stuurde dat ze op basis van hun gemeentelijke data voorspelden dat het kind over een paar jaar zou gaan spijbelen. Of een overheidsorganisatie die gehackt werd waardoor persoonlijke gegevens van inwoners ‘op straat kwamen te liggen’ en de organisatie naar eigen zeggen voor de ‘immense taak stond om een nieuwe infrastructuur voor onze gegevens van inwoners te bouwen’. Of een instrument dat de overheid jaren gebruikte voor de bestrijding van fraude en volgens de rechter in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten voor de Mens. Zo moet het dus niet.

Digitale transitie vereist een betrouwbare overheid

De technologische ontwikkelingen zijn potentieel van een soortgelijke omvang als de industriële revolutie, omdat de impact zo breed en diepgaand is dat het de samenleving fundamenteel verandert. Niemand weet hoe het er over een jaar, over 10 jaar of over 50 jaar uitziet. Ik zeker ook niet. Waarschijnlijk heel anders dan we nu denken. Maar wat we wel weten is dat ook voor de digitale transitie een gezagswaardige overheid nodig is. Gezag heb je niet zomaar, gezag moet je verdienen, ook ten aanzien van nieuwe technologieën. Daarom is het van het grootste belang dat de overheid werkt aan zijn eigen bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid. Juist omdat technologie niet neutraal is, zijn er (politieke) keuzes te maken op basis van belangrijke publieke waarden en grondrechten. Want met slordig digitaliseren raak je het fundament van het vertrouwen in de overheid. Het gaat erom voor welk doel we nieuwe technologieën willen inzetten in plaats van het als doel op zichzelf te zien.

Digitale transitie vereist een bekwame overheid

Het vraagt van politici en ambtenaren dat zij zich verdiepen in de ontwikkelingen: het niet zien als een technisch vraagstuk, maar als een strategisch en maatschappelijk vraagstuk. Dat zij zich bekwamen in de ethische vraagstukken, de kansen die nieuwe technologieën bieden én de vragen en kaders die zij moeten stellen. Wil de overheid dat nieuwe technologieën ethisch en maatschappelijk verantwoord worden ingezet, dan is het nodig om heldere kaders te scheppen. Bijvoorbeeld met betrekking tot transparantie, het tegengaan van ingebouwde vooroordelen en het voorkomen dat de computer het laatste woord heeft. De vraag is niet ‘willen we hier iets mee’, maar ‘hoe gaan we hier goed mee om’.

Digitale transitie vereist een betrokken overheid

En het vraagt een betrokken overheid die er is voor álle mensen. Ook voor de mensen die niet kunnen lezen en schrijven, onvoldoende vaardig zijn in het interpreteren en evalueren van informatie of geen toegang hebben tot internet. Want de werkelijke meerwaarde van digitale innovaties en nieuwe technologieën zit in de succesvolle samenwerking tussen mens en systeem.

De auteur

Martiene Branderhorst is algemeen directeur bij de gemeente Den Haag en lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB).