De opvang van asielzoekers moet niet als crisis, maar als maatschappelijke opgave worden aangepakt
De crisisaanpak bij de opvang van asielzoekers gaat ten koste van de kwaliteit van de opvang en bezorgt asielzoekers een valse start. Ook zet die aanpak het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de opvang voortdurend onder druk. Om uit de continue crisismodus te komen adviseren de Adviesraad Migratie (ACVZ) en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) de regering om gemeenten te verplichten asielzoekers op te vangen die grote kans hebben op een asielvergunning (de zgn. ‘kansrijke’ asielzoekers). Tegelijkertijd moet de Rijksoverheid gemeenten structureel de middelen maar ook de ruimte geven om dit naar eigen inzicht én met oog voor de sociale samenhang te kunnen doen.
Dit staat in het advies De asielopvang uit de crisis van de Adviesraad Migratie (ACVZ) en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) dat op 14 juni 2022 is verschenen en is overhandigd aan staatssecretaris Van der Burg.
Van ad-hocmaatregelen naar een proactief opvangbeleid
Telkens opnieuw wordt de eerstvolgende plotselinge toename van het aantal asielzoekers afgewacht, om vervolgens met ad-hocmaatregelen ‘de crisis’ te bezweren. Maar het is een crisis die gecreëerd en in stand gehouden wordt door een chronisch gebrek aan voorbereiding en een krampachtig vasthouden aan een financieringssystematiek en een bestuurlijke inrichting die niet werken.
Bij het creëren van opvangplekken is het Rijk afhankelijk van de welwillendheid van gemeenten. Daardoor duurt het vaak veel te lang om opvanglocaties te vinden die voor langere tijd beschikbaar zijn. De ACVZ en de ROB benadrukken het belang van een langetermijnoplossing, omdat het opvangen van asielzoekers een maatschappelijke opgave is. Zij adviseren om individuele gemeenten naar rato van het aantal inwoners van de gemeente te verplichten kansrijke asielzoekers op te vangen. Een vergelijkbare wettelijke verplichting en verdeelsystematiek gelden al voor het huisvesten van asielzoekers die een asielvergunning hebben gekregen (statushouders). Tegelijkertijd stellen de ACVZ en de ROB dat een opvangverplichting voor gemeenten alleen kans van slagen heeft als het Rijk hen structureel voldoende geld geeft om kansrijke asielzoekers te begeleiden en de sociale samenhang in gemeenten te bevorderen. Gemeenten moeten daarnaast de ruimte krijgen om de opvang van asielzoekers en huisvesting naar eigen inzicht te organiseren, bijvoorbeeld in samenhang en met andere gemeenten in de regio.
Financiering moet gericht zijn op de lange termijn
De huidige financiering van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is gebaseerd op het aantal verwachte asielzoekers en het daadwerkelijke aantal in gebruik zijnde opvangplekken. Het aanhouden van buffercapaciteit wordt niet betaald. Het gevolg daarvan is dat beslis- en opvangcapaciteit voortdurend moet worden op- en afgeschaald. Dat kost veel geld en is niet efficiënt. De ACVZ en de ROB adviseren de financieringssystematiek in te richten op het noodzakelijke aantal beschikbare bedden inclusief buffers (lange termijn) in plaats van het aantal in gebruik zijnde bedden (korte termijn). Hierdoor kan soepeler worden meebewogen met de wisselende aantallen asielzoekers. Daarmee schakelen we om van een crisisaanpak naar een langetermijnaanpak.
Geef gemeenten de ruimte om asielopvang in te bedden in lokale samenleving
Iedere asielzoeker heeft recht op opvang en begeleiding. In het advies van de ACVZ en de ROB blijft het Rijk verantwoordelijk voor de begeleiding van asielzoekers in de eerste opvang. Alleen zal de IND sneller dan nu moeten kunnen beslissen of asielzoekers gerede kans maken op een asielvergunning. Is dat niet het geval, dan blijft het Rijk verantwoordelijk voor de opvang. Dat geldt dus bijvoorbeeld voor de opvang van asielzoekers uit veilige landen, die nauwelijks tot geen perspectief op een asielvergunning hebben.
De ACVZ en de ROB adviseren dat gemeenten verantwoordelijk worden voor de (tweedelijns) opvang van ‘kansrijke’ asielzoekers en statushouders die nog op huisvesting wachten, gelet op het perspectief op integratie. Gemeenten kunnen de opvang van deze mensen beter inbedden in de lokale samenleving en zo kan er een betere aansluiting komen tussen de opvang en begeleiding van kansrijke asielzoekers en de huisvesting en integratie van statushouders. Het is voor het draagvlak in gemeenten van belang dat het Rijk geen opvanglocaties gaat aanwijzen, maar dat gemeenten de ruimte krijgen om de opvang naar eigen inzicht en met oog voor de sociale samenhang vorm te geven.
Gezamenlijk advies van de Adviesraad Migratie en de Raad voor het Openbaar Bestuur
Het briefadvies De asielopvang uit de crisis is een gezamenlijk advies van de Adviesraad Migratie (ACVZ) en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Het is gebaseerd op eerdere onderzoeken en adviezen van de raden naar en over de omgang met eerdere opvangcrises, een duurzaam migratiebeleid, de bestuurlijk-financiële verhoudingen tussen Rijk en gemeenten, het besturen van regio’s en het transformeren van een crisisaanpak naar werken aan een maatschappelijke opgave.