Adviesrapport Economisch omgaan met financiële verhoudingen
In dit advies staat de vraag centraal wat de betekenis is van de financiële verhoudingen voor (regionale) economisch opgaven. Lokale en regionale economische ontwikkelingen zijn van grote betekenis voor de economische groei van een land, en daarmee voor de welvaart en het welzijn van de burgers. Dit verklaart de belangstelling vanuit het openbaar bestuur voor de lokale en regionale economische ontwikkelingen.
De Raad erkent dat er een relatie is tussen de inrichting en werkwijze van het openbaar bestuur en de ontwikkeling van de economie. Er is echter geen aantoonbaar bewijs dat de wijze waarop de financiële verhoudingen zijn ingericht, een direct effect heeft op de economie. Er is hooguit sprake van een indirect effect. Optimale financiële verhoudingen hangen echter af van keuzes die de uitkomst zijn van politiek-bestuurlijke afwegingen. Het is niet aan de financiële verhoudingen om uitsluitsel te geven over de politieke keuzes. Wel kunnen er uit oogpunt van een effectieve en doelmatige besteding van overheidsmiddelen randvoorwaarden gesteld worden aan deze keuzes.
Externe effecten
Zo is de schaal van de gemeente veelal niet toereikend voor een effectief economisch beleid. Er treden ongewenste externe effecten op waarbij één gemeente de kosten maakt terwijl de baten op het (regionale) niveau neerslaan. De ‘regio’ bestaat echter niet als bestuurlijke eenheid. De Raad is van oordeel dat de provincie de meest aangewezen overheid is voor het uitwerking geven aan het regionaal economisch beleid.
Het is verleidelijk om met allerlei technische oplossingen te komen voor veronderstelde problemen. Een eenzijdige oriëntatie binnen de financiële verhoudingen op de economische opgaven leidt daarbij al snel tot een overschatting van het economisch belang van decentrale overheden voor de economische ontwikkeling en het doet afbreuk aan het brede maatschappelijke takkenpakket dat gemeenten en provincies hebben. De betekenis van de financiële verhoudingen in relatie tot economische opgaven bestaat vooral uit het wegnemen van financiële belemmeringen die verstorend werken op de afwegingen van gemeenten en provincies ten behoeve van gewenste economische ontwikkelingen. De titel van dit advies ‘Economisch omgaan met financiële verhoudingen’ heeft dan ook een dubbele betekenis.
Economisch beleid
Belangrijke voorwaarde voor een verantwoord economisch beleid van decentrale overheden is het kunnen beschikken over een stabiele bron van inkomsten. De huidige indexering van het gemeente- en provinciefonds kent grote schommelingen en heeft een enigszins procyclisch karakter. De Raad pleit daarom voor een koppeling aan de vierjarige uitgavenkaders van het Rijk.
Verruiming van het lokale belastinggebied leidt tot een doelmatiger afweging van nuttige overheidsinvesteringen. Dit effect wordt versterkt als gemeenten ook meer kunnen profiteren van de waardestijging van de onroerende zaken onder meer als gevolg van succesvol economisch beleid. De verevening van de waardestijging in het gemeentefonds moet daarom worden aangepast.
Verdeling
De verdeling gemeente- en provinciefonds dient recht te doen aan de kosten voor het faciliteren van economische opgaven van de decentrale overheden. Voor het realiseren van optimale voorwaarden voor economische ontwikkeling pleit de Raad een gedifferentieerde verevening van kosten: wél voor sociale factoren terwijl voor fysieke/ruimtelijke factoren een globalere verevening volstaat.
De Raad is van oordeel het gemeente- en provinciefonds geen geschikte bekostigingsinstrumenten zijn voor een gericht economisch stimuleringsbeleid: daarvoor zijn specifieke uitkeringen meer aangewezen.
Het instellen van een (landelijk) regiofonds naast het provincie- of het gemeentefonds, acht de Raad geen goede optie. Het verdient de voorkeur het bestaande instrumentarium beter te benutten.
Zie voor het volledige advies: Economisch omgaan met financiële verhoudingen