Briefadvies Onderzoeksmethode verdeelmodellen sociaal domein in het gemeentefonds

De problemen in de budgetverdeling sociaal domein zullen niet in 2021 volledig opgelost zijn, zo verwacht de Raad voor het Openbaar Bestuur. Tegelijkertijd kunnen gemeenten die in de financiële problemen zitten, niet zo lang wachten. Daarom adviseert de ROB aan de minister om twee sporen te bewandelen. Het eerste spoor moet de belangrijkste brandhaarden detecteren en oplossen. Het tweede spoor is een meerjarig traject, dat moet leiden tot een toekomstbestendige verdeling. In de tussentijd moet een hardheidsclausule worden ingeroepen voor gemeenten die door noodzakelijke uitgaven in het sociaal domein in de financiële problemen komen.

Gestart moet echter worden met een gemeenschappelijk vertrekstation, waarin bestuurlijke en inhoudelijke uitgangspunten in een interbestuurlijke dialoog vooraf expliciet gemaakt worden: eerst de politiek, dan de techniek.

Nu nog niet vol inzetten op nieuwe verdeelmethodiek

De minister heeft de ROB gevraagd advies uit te brengen over welke verdeelmethodiek voor het sociaal domein in het gemeentefonds het meest geschikt is. Door onderzoeksbureau SEO is hierover een rapport opgesteld, dat ter advisering aan de ROB voorligt. De Raad vindt dat SEO in zijn rapportage onvoldoende rekening heeft gehouden met de inhoud en bestuurlijke dynamiek in het sociaal domein, en dan met name de veronderstelde transformatie van individuele naar collectieve voorzieningen. Ook de kosten voor preventie kunnen met de door SEO voorgestelde methodiek niet goed in beeld gebracht worden. Bovendien is de beschikbaarheid van data zeer twijfelachtig. Dat maakt het nu al opvolgen van het advies van SEO risicovol, zonder dat er een terugvaloptie is. Bovendien zijn voor elke methode – ook die door SEO is voorgesteld – aannames en bestuurlijke keuzes nodig. Geen enkele methode kan zonder gezond verstand.

Aanpak langs twee sporen

Redenerend vanuit deze terugvaloptie stelt de Raad een aanpak langs twee sporen voor:

  1. Het eerste spoor moet gereed zijn in 2020 (en in werking treden per 2021), en de ergste brandhaarden detecteren en blussen. Hiervoor zijn vertrouwde methodes beschikbaar waarmee eerder ervaring is opgedaan in de context van het gemeentefonds. Voor gemeenten die niet zolang kunnen wachten is een hardheidsclausule nodig, in de lijn van het Rfv-advies ‘Eerst de politiek, dan de techniek’ en ‘Geld (om te) zorgen’.
  2. Het tweede spoor werkt de voorkeursoptie van de onderzoekers uit, maar dan alleen toegepast op individuele voorzieningen en pas nadat eerst geïnvesteerd is in een goede en volledige dataset.

Gezamenlijke uitgangspunten

Deze beide sporen – en de hardheidsclausule – kunnen niet zonder een gemeenschappelijk vertrekstation. Dat wil zeggen: politiek-bestuurlijke keuzes moeten vooraf expliciet gemaakt worden, in een interbestuurlijke dialoog waarin Rijk en gemeenten gezamenlijke uitgangspunten formuleren. De Raad benoemt in zijn advies expliciet enkele concrete vraagstukken waarover een politiek-bestuurlijke uitspraak nodig is. Een oordeel over de werking van de verdeelsystematiek voor de nieuwe taken moet hierin centraal staan.

In de media

Blus acuut ergste brandhaarden sociaal domein, Binnenlands Bestuur, 10 januari 2019
Advies ROB verdeelmodellen: eerst belangrijkste brandhaarden oplossen, Divosa, 15 januari 2019