Publicaties & activiteiten
De publicaties die de ROB in 2021 heeft uitgegeven en de bijeenkomsten die zijn georganiseerd, staan in dit overzicht.
Jaaroverzicht
Publicaties 2021
De ROB heeft de volgende producten opgeleverd:
Voor de uitvoering van het Klimaatakkoord hebben gemeenten, provincies en waterschappen de komende drie jaar 1,8 miljard euro nodig. Dat adviseert de Raad voor het Openbaar Bestuur in het advies Van Parijs naar praktijk.
Ook adviseert de Raad om lokale, regionale en landelijke inspanningen onderling goed af te stemmen om zicht te houden op het uiteindelijke doel: 49% CO2-reductie in 2030.
Het Rijk en decentrale overheden hebben op een constructieve manier afspraken gemaakt over de compensatie van kosten die direct zijn gerelateerd aan de coronacrisis. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in het briefadvies Financiële compensatie corona. Niet in alle gevallen is exact vast te stellen hoe groot de omvang is van de geleden schade. Ook is er geen sprake is van een uniforme procedure of methodiek. Toch is de Raad van mening dat de gekozen pragmatische benadering, gelet op de urgentie en het unieke karakter, in dit geval het meest passend is.
Het piept en kraakt in de financiën van het decentraal bestuur en vooral bij gemeenten. Maar het is niet alleen een kwestie van ‘meer geld’. De werkelijke oorzaak ligt in een disbalans tussen: taken, organisatie, bevoegdheden en bekostiging. Door deze disbalans is er te weinig ruimte voor decentrale overheden om zelf beleidskeuzes te maken en wordt hun slagkracht beperkt. Om te voorkomen dat de financiële problemen onbeheersbaar worden en de kracht van decentrale overheden verder wordt uitgehold, moet de balans worden hersteld.
Om tot een afgewogen en onderbouwd advies te kunnen komen stelt de Raad nadere vragen over de herziening van de verdeling van het gemeentefonds aan de minister van Binnenlandse Zaken. Daarmee wil de Raad meer inzicht krijgen in de inhoudelijke onderbouwing van de verdeling.
De grote opgaven van deze tijd - klimaat, wonen, economie, werk - worden steeds vaker door meer dan één overheidslaag opgepakt. Het lukt het Rijk vooralsnog niet om daarbij gelijkwaardig samen te werken met provincies, gemeenten en waterschappen. Onduidelijke verwachtingen over en weer, schotten tussen departementen en weinig kennis bij het Rijk van wat er echt speelt in de regio, zijn daar de belangrijkste oorzaken voor.
Als onderdeel van het advies Rol nemen, ruimte geven heeft de ROB een kwantitatief onderzoek uitgevoerd om zicht te krijgen op aard en omvang van de spanning in de verhoudingen tussen het Rijk en de decentrale overheden. We hebben ambtenaren op rijks-, provincie-, waterschaps- en gemeenteniveau en bij gemeenschappelijke regelingen ondervraagd hoe zij aankijken tegen interbestuurlijke samenwerking en welke knelpunten zij daarbij waarnemen. In deze deelrapportage doen wij verslag van dit onderzoek.
Gemeenten en provincies zijn voor een groot deel afhankelijk van inkomsten uit het gemeente- en provinciefonds, die door het Rijk gevuld worden. De manier waarin de fondsen meebewegen met de uitgaven van het Rijk, wordt de normeringssystematiek genoemd. De huidige normeringssystematiek - samen de trap op, samen de trap af - zorgt ervoor dat de middelen in het gemeente- en provinciefonds dezelfde ontwikkeling kennen als de rijksuitgaven. Een komend kabinet zal met decentrale overheden hierover nieuwe afspraken moeten maken.
In dit essay identificeren en beschrijven de Gezondheidsraad, de Raad voor het Openbaar Bestuur en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid de spanningen die in tijden van crisis kunnen ontstaan rondom de rol van kennis in (wetenschappelijke) advisering, beleid en politiek.
Regio’s moeten ruimte krijgen om zelf te bepalen wie welke taak of maatschappelijke opgave uitvoert. Die ruimte is niet onbegrensd: er moet een kader komen met uitgangspunten voor het besturen van regio’s. En de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) moet regio’s helpen door verantwoordelijkheid te nemen voor interbestuurlijke samenwerking. Dat adviseert de Raad voor het Openbaar Bestuur de minister van BZK in zijn adviesrapport 'Droomland of niemandsland?'.
Deze bundel brengt het advies 'Rust-Reinheid-Regelmaat. Evenwicht in de bestuurlijk-financiële verhoudingen' samen met de bijdragen van sprekers tijdens de Dag van de Financiële Verhoudingen. Ook is in deze bundel een beknopt historisch overzicht te lezen over (het debat over) de interbestuurlijke relatie tussen Rijk en de decentrale overheden.
Het gezag van de overheid staat ter discussie en de interbestuurlijke verhoudingen behoeven hoognodig verbetering. Dit zijn dan ook de twee dominante thema’s in het werkprogramma 2021-2023 van de Raad voor het Openbaar Bestuur.
De verdeling van de belangrijkste inkomstenbron voor gemeenten - het gemeentefonds, waarbij het gaat om een bedrag van ruim 30 miljard euro - gaat op de schop. Als gevolg van het nieuwe verdeelvoorstel gaan ongeveer 50 gemeenten er meer dan 60 euro per inwoner op achteruit en zo’n 40 gemeenten gaan er meer dan 60 euro op vooruit.
In een ongevraagd advies aan de voorzitter van de Tweede Kamer wijst de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) op de toegenomen werkdruk van Tweede Kamerleden. Als medewetgever en controleur van de regering heeft het parlement een belangrijke rol. Om die taken goed te kunnen uitvoeren, dient het parlement de regering voldoende weerwoord en tegenspel te kunnen bieden. De checks and balances van ons politieke systeem raken door de toegenomen werkdruk echter uit balans. De ROB ziet bij Kamerleden echter een grote schroom om goede ondersteuning voor zichzelf te organiseren. Het is echter in het belang van de burgers van Nederland als hun representanten hun werk goed kunnen doen en in staat zijn tegenspel te leveren aan de regering.
Activiteiten 2021
Tijdens deze vierde Dag van de Financiële Verhoudingen stond het recent uitgebrachte advies 'Rust-Reinheid-Regelmaat. Evenwicht in de bestuurlijk-financiële verhoudingen' centraal. Wat moet er de komende kabinetsperiode worden geregeld om de balans in bestuurlijk-financiële verhoudingen weer te herstellen? Verschillende sprekers gaven op die vraag hun visie vanuit wetenschappelijk perspectief en vanuit de gemeentelijke praktijk.
Steeds meer maatschappelijke partijen lijken het gedrag van burgers te willen sturen met data. De Raad voor het Openbaar Bestuur wil met het advies 'Sturen of gestuurd worden?' bijdragen aan de (politieke) discussie over de legitimiteit van gedragssturing met data. Tijdens het webinar voerden ROB-raadslid Martiene Branderhorst, voormalig voorzitter Tijdelijke commissie Digitale Toekomst Kathalijne Buitenweg, voorzitter van de commissie Informatiesamenleving VNG Franc Weerwind en maker van de Technologie Kieswijzer Rudy van Belkom geanimeerde gespekken over dit onderwerp.
De overheid verzamelt en gebruikt veel gegevens zonder daar publiekelijk verantwoording voor af te leggen. Dit vergroot de kans op discriminatie aanzienlijk. Hoe kan deze ‘verantwoordingskloof’ worden gedicht? Martiene Branderhorst, Marietje Schaake, Reijer Passchier, Lisa van Ginneken en Lisanne Maatman zetten stappen in de goede richting en zochten we naar concrete oplossingen (en verantwoordelijke partijen) voor het voorkomen van nieuwe slachtoffers.
Bekijk hier het debat Voorkom een tweede toeslagenaffaire.
Het vertrouwen in de overheid lijkt te dalen de afgelopen jaren. En de verontwaardiging houdt aan, of die nou over coronamaatregelen, de Toeslagenaffaire of een stroeve kabinetsformatie gaat. Tijdens deze avond gingen sprekers in op de staat van het vertrouwen in de overheid en welke knelpunten er zijn. DIt als verkenning van een nieuw onderzoeksthema van de Raad: het gezag van de overheid.
Sprekers: Sarah de Lange, Reinier van Zutphen, Andrea Voets, Emily Miltenburg, Katrien Termeer.
Kijk de debatavond terug via De Balie.
Nu steeds meer taken op een regionaal niveau tussen gemeenten en provincies worden belegd, moet het nieuwe kabinet er werk van maken om regio’s democratischer te organiseren. Bovendien moet de wildgroei aan regionale samenwerkingsverbanden worden gestopt en heeft het Rijk tot taak om te sturen op een meer congruente regio-indeling. Daarover gingen in gesprek: ROB-raadslid Kees-Jan de Vet, hoogleraar Regionaal Recht en Bestuur Martijn Groenleer, commissaris van de Koning provincie Fryslân Arno Brok, hoogleraar Bestuurskunde en ROB-raadslid Caspar van den Berg, en Annelies Kroeskamp namens het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Onder leiding van dagvoorzitter Elisabeth van den Hoogen.
Weergave met alleen itemtitels: klik op Overzicht inklappen en +.
Contacten