Publicaties & activiteiten
De publicaties die de ROB in 2020 heeft uitgegeven en de bijeenkomsten die zijn georganiseerd, staan in dit overzicht. Ook de publiciteit die het heeft opgeleverd, is in dit overzicht te vinden.
Jaaroverzicht
Publicaties 2020
De ROB heeft de volgende producten opgeleverd:
- 5 adviesrapporten
- 2 briefadviezen
- 1 signalement
- 2 essaybundels
- 1 reader
- 2 position papers
- 1 werkprogramma
Het huidige uitkeringsstelsel sluit onvoldoende aan op de bestuurlijke verdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Een goed voorbeeld daarvan is het toegenomen belang van regionale samenwerking. Maar ook de wens van Rijk en decentrale overheden om op basis van een overeenkomst gezamenlijke opgaven op te pakken. Minister Knops van het ministerie van BZK heeft als beheerder van het gemeentefonds aan de ROB gevraagd advies uit te brengen over de herijking van het uitkeringsstelsel.
Gemeenteraden kunnen de ruimte die zij hebben in de sturing van het sociaal domein beter benutten. De bestuurscultuur in de gemeente, maar ook het regelmatig ingrijpen van het Rijk in het lokale beleid, belemmeren het optimale gebruik van die ruimte. Vaak ontbreekt een krachtige lokale visie op zorg en werk. Dit is de conclusie die de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) formuleert in het advies 'Decentrale taak is politieke zaak. Naar een sturende rol van de gemeenteraad in het sociaal domein'.
Adviesrapport Decentrale taak is politieke zaak
Aanbevelingen
De ROB heeft in 9 gemeenten onderzocht hoe gemeenteraden het democratisch proces van besluitvorming en controle over het sociaal domein vormgeven. Uit het onderzoek bleek dat gemeenteraden erg betrokken zijn bij inwoners die zorg en ondersteuning nodig hebben. Het stellen van prioriteiten en het maken van keuzes in de zorg blijft vaak achterwege.
Ook zijn de resultaten van zorg en hulp soms moeilijk te meten. Daarom is het ook lastig voor gemeenteraden om te bepalen aan welke knoppen ze kunnen en willen draaien. De ROB adviseert gemeenteraden daarom weg te blijven van advies over de uitvoering van zorg, maar juist een politiek debat te voeren over de maatschappelijke waarden die de basis moeten zijn voor het beleid.
De belangrijkste aanbevelingen uit het advies worden uitgelegd in een animatiefilm.
Presentatie
De ROB presenteerde het advies bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Lees de spreekteksten en bekijk het fotoverslag van de presentatie.
Media
Verschillende vakmedia besteedden aandacht aan het adviesrapport. De VNG maakte er een podcast over. Daarin geeft ROB-raadslid Albertine van Vliet-Kuiper een toelichting op het advies. Ook aan het woord is Geerten Boogaard, hoogleraar Decentrale overheden. En Robbert Lievense, raadslid bij gemeente Schouwen-Duivenland.
Podcast Decentrale taak is politieke zaak
De urgentie om kennis te delen neemt toe met de decentralisatie van taken. Dat is de conclusie van de ROB in dit signalement.
Zo beschikken nationale kennisinstellingen over kennis die voor decentrale overheden van groot belang is. Andersom is in de regio's belangwekkende informatie beschikbaar die de nationale kennisinstellingen en de Haagse beleidsmakers en beslissers goed kunnen gebruiken. Het is voor het Rijk een belangrijke taak om als kennismakelaar op te treden en ervoor te zorgen dat de beschikbare kennis op de juiste plekken terechtkomt.
De ROB geeft in het signalement 5 wenken om kennisdeling te organiseren.
Besturen met akkoorden is in deze tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken een onmisbaar instrument. Het is niet mogelijk effectief beleid te maken dat kan rekenen op draagvlak zonder akkoorden te sluiten met maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in zijn adviesrapport ‘Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst’.
In het advies heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd en 10 aanbevelingen geformuleerd om dit proces te optimaliseren. Voorzitter Han Polman:
Als over enige tijd de samenleving weer zijn normale loop en routine kan oppakken, kunnen brede maatschappelijke akkoorden behulpzaam zijn om de ingrijpende gevolgen van de huidige maatregelen het hoofd te bieden en de samenleving weer op gang te brengen.
Adviesrapport Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst
Over het advies organiseerde de ROB een online talkshow. En voorzitter ROB Han Polman schreef er een blog over.
Kabinetsreactie
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) schrijft in haar reactie op het adviesrapport:
Met de ROB ben ik van mening dat in de context van complexe maatschappelijke vraagstukken en politieke versnippering het gebruik van (maatschappelijke) akkoorden wenselijk en soms noodzakelijk is om tot effectieve oplossingen voor onze inwoners te komen. Tegelijkertijd zie ik ook belangrijke kanttekeningen. Er is een spanning tussen enerzijds een groeiend gebruik van het instrument en anderzijds de uitdaging om alle belangen in de samenleving aan tafel vertegenwoordigd te krijgen, zoals de ROB ook nadrukkelijk laat zien.
Toelichting advies
Bekijk een toelichting op het advies in het animatiefilmpje.
Video: Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst
Akkoorden zijn een belangrijke manier om ingewikkelde maatschappelijke kwesties op te lossen.
Zo hebben we recent het Klimaatakkoord en het Nationaal Preventieakkoord voorbij zien komen.
De Raad voor het Openbaar Bestuur vindt dat akkoorden kunnen bijdragen aan betere besluiten die bovendien breed draagvlak hebben.
Ze betrekken alle belanghebbenden v——r de regering beleid maakt, en spelen dus een belangrijke rol in onze democratie.
De complexiteit van veel maatschappelijke problemen wordt steeds groter en de politieke versnippering zet verder door. Een oplossing voor een ingewikkeld probleem kan met een maatschappelijk akkoord toch gevonden worden.
De ROB heeft het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd, en is tot enkele aanbevelingen gekomen om dit proces te optimaliseren.
Allereerst moeten alle belanghebbenden goed gerepresenteerd zijn: bedrijven, bestuurders, koepelorganisaties, vakbonden, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve idee‘n.
Ook het parlement moet goed meegenomen en op de hoogte gehouden worden in het proces: zij vertegenwoordigen immers de burgers.
Het is belangrijk dat de burger zich herkent in maatschappelijke akkoorden. De burger onderhandelt waarschijnlijk niet mee, en wie niet aan tafel zit, staat op het menu.
De Rijksoverheid dient zich bewust te zijn van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals: initiatiefnemer, mede-onderhandelaar, mede-financier en mede-uitvoerder.
Het betrekken van de politiek wordt vaak gezien als gevaar, omdat het de uitkomsten weer op losse schroeven kan zetten.
Maar het kan uiteindelijke leiden tot een evenwichtiger akkoord en effectievere maatregelen, met meer draagvlak.
Het betrekken van alle partijen, inclusief het parlement, betekent ook dat de onderhandelingen veel tijd kunnen kosten.
Maar dat is een investering die zich later terugbetaalt: zo worden feiten goed uitgezocht en wordt de achterban genoeg meegenomen.
Partijen aan tafel moeten geven en nemen. De belangrijkste punten voor hen eruit halen, en inleveren op punten die minder belangrijk zijn.
Tenslotte is het belangrijk dat een akkoord een goede balans heeft tussen harde afspraken enerzijds, en een flexibele invulling anderzijds.
En als het akkoord er eenmaal ligt, communiceer daar dan ook duidelijk over, zodat de maatschappij weet waar ze aan toe is.
Alle aanbevelingen voor het sluiten van een goed akkoord zijn te lezen in het advies: Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst.
De ROB heeft een position paper gemaakt over dikastokratie. Dikastocratie is een systeem waarin rechters het voor het zeggen hebben.
De paper was een voorbereiding op het rondetafelgesprek over dikastocratie. De Tweede Kamer had de ROB daarvoor uitgenodigd. Raadslid prof. Frank van Ommeren nam namens de ROB deel aan dat gesprek.
In het paper baseerde de ROB zich op het 15 april 2020 te verschijnen rapport 'Een sterkere rechtsstaat', waarin de wetgevende en de rechterlijke macht worden beschouwd. Tijdens het rondetafelgesprek bracht de ROB naar voren dat niet de rechterlijke macht zich te veel van zijn politieke kant toont, maar dat regering en parlement nalaten om in goede en duidelijke wetten duidelijk richting te geven.
In de essaybundel ‘Doen, durven of de waarheid? Democratie in digitale tijden’ leggen jonge wetenschappers uit wat we écht weten over politieke misinformatie op internet en sociale media. De ROB en De Jonge Akademie van de KNAW hebben de handen ineengeslagen. Ze nodigden jonge talenten uit verschillende disciplines uit om verslag te doen van hoe het ervoor staat met waarheidsvinding in onze democratie. En om dieper in te gaan op de vraag hoe waarheidsvinding te waarborgen in de democratie in het digitale tijdperk.
Bekijk de inhoudsopgave, het voorwoord en de inleiding van de essaybundel Doen, durven of de waarheid? Democratie in digitale tijden.
De principes van onze democratische rechtsstaat staan een adequate en effectieve aanpak van een crisis niet in de weg. Dat stelt de ROB in het advies Een sterkere rechtsstaat.
Adviesrapport Een sterkere rechtsstaat. Verbinden en beschermen in een pluriforme samenleving.
De ROB bracht ook een publieksversie uit van het adviesrapport.
Toelichting advies
In een podcast geeft raadslid Frank van Ommeren een toelichting op het advies. Daarin vertelt hij ook over 1 van de aanbevelingen om een rechtsstatelijke agenda op te stellen. Die moet eraan bijdragen dat een rechtsstatelijke cultuur in Nederland onder politici, bestuurders, ambtenaren, onderwijzers en burgers blijft bestaan.
Andere context
Het adviesrapport is opgesteld in een andere context dan de context waarin het verscheen: midden in de uitbraak van een pandemie door het coronavirus. In een extra introductie legt de ROB uit dat het woord Corona of Covid-19 niet voorkomt in het rapport, maar dat de de relatie met de coronacrisis onontkoombaar is.
Provincies lopen substantiële potentiële inkomsten mis. Dit komt door de (gedeeltelijke) vrijstelling Motorrijtuigenbelasting (MRB) op (hybride) elektrische voertuigen. Dat concludeert de ROB in het briefadvies 'Opcenten Motorrijtuigenbelasting'.
Beleidsmakers en de politiek geven te weinig aandacht aan de vraag of nieuw beleid ook uitvoerbaar is. Dat stelt de ROB in de position paper ‘Uitvoering: van sluitstuk naar startpunt’. Goede, degelijke en integere uitvoering is een zaak die doorlopend aandacht van de politiek vraagt, stelt de Raad in zijn position paper. “Niet als sluitstuk als het mis is gegaan maar voortdurend, dus ook bij het startpunt van nieuw beleid.”
De ROB maakte de position paper op verzoek voor de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties van de Tweede Kamer. De Commissie onderzoekt de oorzaken van problemen bij uitvoeringsorganisaties en wil daarbij vooral het verlies van de menselijke maat bij de uitvoering van beleid onder de loep nemen.
Onder wetenschappers en bestuurders bestaat ruim 3 maanden na het begin van de lockdown enerzijds tevredenheid over de slagkracht van het openbaar bestuur en anderzijds zorg over de democratie en rechtsstaat. Dat komt naar voren in deze reader die de ROB heeft samengesteld. Hierin staan meer dan 30 korte reflecties van wetenschappers en bestuurders op de invloed van de coronacrisis op het functioneren van het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.
Reader Het openbaar bestuur voorbij Corona
Succes Veiligheidsregio
Verschillende auteurs in de reader wijzen op het succes van de Veiligheidsregio. Die bleek in staat snel en kordaat te handelen, met de burgemeester van de grootste gemeente in de regio als boegbeeld.
Democratische omissie
Aan de andere kant wijzen auteurs op een democratische omissie die verband houdt met de Veiligheidsregio. Tal van gemeenteraden maar ook colleges van burgemeester en wethouders hebben werkloos moeten toezien hoe een andere en niet democratisch gekozen bestuurslaag de macht overnam en ingrijpende besluiten nam.
Borging rechtsstatelijke principes
Ook noteren enkele auteurs hun zorgen over de borging van tot voor kort als onaantastbaar geachte rechtsstatelijke principes. Denk bijvoorbeeld aan de vrijheden van vergadering, godsdienst en ontmoeting. Door de coronacrisis werden die tijdelijk ‘on hold’ gezet. Het maatschappelijke draagvlak daarvoor was groot. Maar politieke controle en tegenspraak was aanvankelijk gering.
Ter inspiratie voor de Dag van de Financiële Verhoudingen 2020 is de essaybundel ‘Samenwerken, samen betalen?’ samengesteld. Diverse wetenschappers en praktijkdeskundigen hebben daarvoor een essay geschreven. Het thema dit jaar is de bekostiging van opgaven in maatschappelijke netwerken.
Essaybundel Samenwerken, samen betalen?
Tijdens de Dag van de Financiële Verhoudingen reflecteerden verschillende sprekers op de essays.
Een van de centrale thema's in het programma is de toekomst van het decentraal bestuur. Het speelveld van decentrale overheden is sterk aan verandering onderhevig. Ook is er aandacht voor de thema's financiële verhoudingen en het openbaar bestuur voorbij corona.
Eenjarig programma
De Raad heeft deze keer een Werkprogramma uitgebracht voor het komende parlementaire jaar, in plaats van voor twee jaar. Dit vanwege de uitzonderlijke omstandigheden die zijn ontstaan door het coronavirus en de algemene verkiezingen van 17 maart 2021.
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties moet normen stellen over ondersteuning van gemeenteraden en provinciale staten. Dat adviseert de Raad voor het Openbaar Bestuur in zijn advies 'Goede ondersteuning, sterke democratie'. Het gaat daarbij onder meer over de onafhankelijke positie van de griffier en het normeren van een ondergrens voor rekenkamers.
De Raad vindt ook dat er meer duidelijkheid moet komen over het verlenen van ambtelijke bijstand aan de gemeenteraad of provinciale staten, en dat het principe van fractievergoeding opnieuw moet worden doordacht.
Toelichting advies
ROB-raadslid Huri Sahin geeft een toelichting op het advies. Daarin legt ze onder andere uit dat raadsleden en provinciale statenleden lekenbestuur is. Dat moet dat ook blijven en dus verdienen ze de beste ondersteuning. De minister kan hieraan een impuls geven door dwingender dan nu te sturen op de ondersteuning van de decentrale volksvertegenwoordigingen.
Video: Toelichting op advies Goede ondersteuning, sterke democratie
Huri Sahin – raadslid Raad voor het Openbaar Bestuur:
Hoe kunnen we gemeenteraden en provinciale staten zo goed mogelijk ondersteunen? En hoe betalen we dat? Dat zijn de vragen van de minister van BZK aan de Raad voor het Openbaar Bestuur. In ons advies Goede ondersteuning, sterke democratie beantwoorden we de vragen als volgt.
De Raad vindt dat de minister normen moet stellen over ondersteuning. Het gaat daarbij onder meer over de onafhankelijke positie van de griffier en het normeren van een ondergrens voor rekenkamers.
Verder vindt de Raad dat er meer duidelijkheid moet komen over het verlenen van ambtelijke bijstand aan de gemeenteraad of provinciale staten en
dat het principe van fractievergoeding opnieuw moet worden doordacht.
Volgens de Raad is de minister aan zet.
Wat zien we in de dagelijkse praktijk? Uit onze analyse blijkt dat er grote verlegenheid is bij gemeenteraden en provinciale staten om in zichzelf en in de eigen ondersteuning te investeren. Verder zien we dat het werk van volksvertegenwoordigers de afgelopen jaren flink is verzwaard. Denk aan decentralisaties in het sociale domein maar ook aan vraagstukken van klimaat, de Omgevingswet of energietransitie. Taken zijn complexer en samenwerking is ingewikkelder.
Raadslid of statenlid is lekenbestuur en moet dat ook blijven en dus verdienen ze de beste ondersteuning. De minister kan hieraan een impuls geven door dwingender dan nu te sturen op de ondersteuning van de decentrale volksvertegenwoordigingen.
De Raad adviseert dat de minister nader onderzoek laat doen naar de omvang van de middelen die nodig zijn om aan de normen te voldoen. Als de normen leiden tot een wijziging van de taken of activiteiten van gemeenten of provincies, dan zal de minister volgens de regels van de Financiële-verhoudingswet moeten aangeven hoe gemeenten of provincies dat kunnen bekostigen. Als uit het onderzoek blijkt dat de eigen middelen van gemeenten of provincies niet toereikend zijn, adviseert de Raad dat de minister middelen daarvoor beschikbaar stelt.
De normen moeten worden vastgelegd. Dat kan in de wet, maar ook bijvoorbeeld via modelverordeningen, modelinstructies of handreikingen.
Naast het vastleggen van de normen adviseert de Raad dat zij ook worden nageleefd. Burgemeesters en commissarissen van de Koning zijn bij uitstek in staat om als voorzitter van de Raad of Provinciale Staten sturing te geven aan ondersteuning. De driehoek met de griffier en gemeente- of provinciesecretaris kan hier een grote rol spelen.
Kort samengevat is ons advies aan de minister: formuleer normen voor ondersteuning, bepaal wat dat kost, leg de normen vast, zorg dat de middelen herkenbaar beschikbaar zijn en stimuleer naleefgedrag.
De minister kan dit allemaal niet alleen.
Het decentrale bestuur – gemeenten, provincies én waterschappen - moet ook zelf in actie komen. Ondersteuning is geen luxe of bijzaak maar een essentiële voorwaarde voor het functioneren van een volksvertegenwoordiger. En voor een sterke democratie. Daar moet je wat voor over hebben, want goed openbaar bestuur is niet gratis.
Lokale en regionale media zijn essentieel voor de lokale samenleving en democratie. Maar de lokale media kunnen hun functies lang niet overal in Nederland goed uitvoeren. De Raad voor het Openbaar Bestuur en de Raad voor Cultuur pleiten daarom voor concrete afspraken, meer samenwerking en een stevigere financiering voor regionale en lokale media. Alleen daarmee zullen lokale media weer in staat zijn hun essentiële functies voor democratie en samenleving uit te oefenen.
Adviesrapport Lokale media: niet te missen
Toelichting advies
In een podcast wordt het advies toegelicht door Miranda de Vries, lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur en burgemeester van Etten-Leur, Marijke van Hees, voorzitter van de Raad voor Cultuur en Flip van Willigen, directeur omroep 1Twente.
In de media
Verschillende media besteedden aandacht aan het adviesrapport. Zoals onder andere het Friesch Dagblad, Villamedia en het Reformatorisch Dagblad.
Activiteiten 2020
Op 13 februari presenteerde de Raad voor het Openbaar Bestuur het advies 'Decentrale taak is politieke zaak' bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).
Raadslid ROB Albertine van Vliet-Kuiper sprak in de Atriumlezing over de lokale democratie na de 3 decentralisaties in het sociaal domein. Daarna overhandigde zij het advies aan dhr. Bahreddine Belhaj, voorzitter van Vereniging voor Raadsleden. Dhr. prof. dr. Geerten Boogaard, bijzonder hoogleraar Decentrale Overheden aan de Universiteit Leiden (Thorbecke leerstoel) gaf een co-referaat.
De ROB organiseerde een online talkshow over zijn advies 'Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst'.
Gasten daarin waren: Katrien Termeer (vicevoorzitter ROB), Ed Nijpels (voorzitter Klimaatberaad), Martin Sommer (de Volkskrant), Caelesta Braun (universitair hoofddocent Bestuurskunde aan de Universiteit Leiden), Roelof Bisschop (Tweede Kamerlid voor de SGP) en Sandor Gaastra (directeur-generaal Klimaat en Energie op het ministerie van EZK). Onder leiding van dagvoorzitter Natasja van den Berg.
Maxim Februari sprak de ROB-lezing 2020 uit.
Hoe de inzet van data-technologie het karakter en de werking van het recht verandert
In zijn lezing benadrukte Februari hoe de inzet van data-technologie het karakter en de werking van het recht verandert. Hij stond stil bij het gebruik van statistische analyses en automatische regeltoepassing in het huidige rechtssysteem.
Februari schetste 2 scenario's om naar de toekomst te kijken: hype of horror. Of we meer aandacht aan de hype moeten besteden of aan de horror hangt volgens hem af van wat we belangrijk vinden in het leven.
Groter bewustzijn risico's
ROB-raadslid Martiene Branderhorst – gemeentesecretaris en algemeen directeur van de gemeente Gouda – verzorgde het co-referaat. Daarin merkte ze op dat bij politici, bestuurders en ambtenaren inmiddels een groter bewustzijn bestaat over de risico’s van het gebruik van data. Maar Branderhorst ziet ook handelingsverlegenheid in haar dagelijkse werk voor de gemeente Gouda en bij haar onderzoek naar digitalisering en sturen met data bij de Universiteit Utrecht. De inzet van data-technologie ziet zij als een strategisch vraagstuk dat op het hoogste niveau in het openbaar bestuur op de agenda moet staan.
ROB-lezing 2020 en co-referaat
Terugkijken ROB-lezing en co-referaat
Voor de derde keer organiseerde de ROB de Dag van de Financiële Verhoudingen. Het thema dit jaar was: Samenwerken, samen betalen? Over de bekostiging van opgaven in maatschappelijke netwerken.
Besturen gaat niet zonder geld. Hoe verdeel je de rekening over de vele spelers die betrokken zijn bij de complexe problemen van regionale opgaven? Hoe zorg je ervoor dat de besteding van het belastinggeld dat hieraan wordt uitgegeven, inzichtelijk wordt gemaakt?
Als inspiratie voor de Dag van de Financiële Verhoudingen 2020 is de essaybundel ‘Samenwerken, samen betalen?’ samengesteld.
Vanwege de coronamaatregelen vond de dag plaats in de vorm van een interactieve digitale talkshow. De talkshow is terug te kijken.
Video Dag van de Financiële Verhoudingen 2020
Wat is de invloed van digitalisering op onze democratie? De ROB onderzocht dat samen met De Balie in 3 debatavonden:
- 30 november - Democratie in digitale tijden: Reality check
- 7 december - Democratie in digitale tijden: Kritiek in crisistijd
- 14 december - Democratie in digitale tijden: Wie mag sturen met data?
De debatavonden zijn onderdeel van het adviestraject Sturen met data.
Weergave met alleen itemtitels: klik op Overzicht inklappen en +.
Contacten