Blog: Sterker bestuur

Weblogbericht | 16-02-2023

De kracht van de decentrale democratie
Ook vanuit de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) onderkenden we de afgelopen jaren dat de grote maatschappelijke opgaven van deze tijd - van woningbouw tot stikstof en van asielinstroom tot klimaat - zich niet meer via de traditionele overleg- en werkvormen van Rijk naar provincies, gemeenten en waterschappen laten ordenen. Het ROB-adviesrapport Droomland of Niemandsland (2021) was en is bedoeld om een ontwikkelpad te duiden waarbij de kracht van het decentraal bestuur veel sterker wordt ingezet en benut. In het ROB-rapport Rust-Reinheid-Regelmaat (2021) gaven we aan de vastgelopen financiële relaties tussen overheden minder louter financieel technisch te benaderen, waarbij de ene overheid een financieel vragende partij werd ten opzichte van de andere met haar eigen begrotingsproblemen.

De kansen van collectieve slagkracht
Het eerste uitgangspunt voor sterker bestuur dat de minister in haar recente brief noemt is 'het investeren in de onderlinge samenwerking tussen overheden én binnen het Rijk'. Dat klinkt misschien nog wat algemeen en van alle tijden, maar daar liggen misschien wel de grootste mogelijkheden om in een ander vaarwater - in een nieuwe tijd - te komen. Wezenlijk is daarbij de erkenning en aandacht dat de onderlinge samenwerking ook binnen het Rijk elementair is voor sterker bestuur in het land.

Te veel zijn we decentrale overheden gaan beschouwen als afzonderlijke entiteiten met eigen belangen, terwijl de opgaven van de komende jaren nieuwe gemeenschappelijkheid en daarvoor collectieve slagkracht vergen. En binnen het Rijk zelf zien we nu nog steeds afzonderlijke grote departementale operaties als stikstof (NPLG), woningbouw en klimaatmitigatie, terwijl deze in de regio bij elkaar komen en met een meer integrale benadering binnen het Rijk enorme kansen zouden bieden voor een succesvolle uitvoering van transities rond bijvoorbeeld stikstof en woningbouw.

Een nieuwe aanpak voor grote maatschappelijke opgaven
Bij het investeren in onderlinge samenwerking refereert de Kabinetsbrief aan het rapport van de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen uit 2020 Als één overheid. In deze door vertegenwoordigers van Rijk én decentrale overheden opgestelde verkenning komt het beeld naar voren dat de grote maatschappelijke opgaven op weg naar 2030 zich niet meer laten opdelen tussen afzonderlijke overheden.

Werken als één overheid is daarmee ook een gezamenlijke opgave aan alle medeoverheden voor de ontwikkeling van nieuw overheidsbeleid. Het vergt het financieren als één overheid van de opgave (iedereen legt financieel in) en het vraagt om het gezamenlijk meerjarig programmeren als één gezamenlijke overheid in de uitvoering. Dit netwerkend werken tussen overheden wordt in de brief van de minister onderschreven als aanpak voor de komende tijd.

Bewezen werkwijze brengt stabiliteit en rust
Werkend als één overheid - ik zeg het in bescheidenheid en kan het ook relativeren - is inmiddels een vertrouwde en bewezen methodiek binnen het Deltaprogramma op het terrein van de waterveiligheid van ons land. Hier worden we uitgedaagd door snellere klimaatverandering met zeespiegelstijging en grote nieuwe thema’s als verdroging, verzilting en bodemdaling. Ook als de opgave verandert weten we elkaar heel snel te vinden: bij het formuleren van gezamenlijk beleid, met gezamenlijke financiering, in gezamenlijke programmering en bij de uitvoering. Door die werkwijze kunnen we ons binnen deze sector heel makkelijk verplaatsen in het ‘denken’ van een medeoverheid. Deze meerjarige samenwerking geeft bovendien stabiliteit en rust in het systeem. Precies zoals we eigenlijk in het ROB-advies Rust-Reinheid-Regelmaat beogen. En stabiliteit en rust vanuit de overheid maakt haar werkwijze daarbij ook gezagswaardig, een thema waar we ons binnen de ROB juist nu zorgen over maken.

Echt sterk bestuur vraagt om een overtuiging van gemeenschappelijkheid van één overheid. Het past bij het beeld dat inwoners ook van hun overheid verwachten. De brief van de minister over Sterk bestuur bevat handvatten om die gemeenschappelijkheid van één overheid de komende jaren verder te ontwikkelen. Een grote opgave, maar beslist noodzakelijk om verder te komen met vraagstukken van deze tijd.