Blog: Terug naar de toekomst

Weblog

U kent de vragen wel: Wat is de stip op de horizon? Waar staan we over vijf jaar? Vaak gericht op hoopgevend en wenkend perspectief voor de toekomst. Het stellen van die vraag en de antwoorden daarop zeggen wat mij betreft vaak net zoveel over de toekomst als over het heden van waaruit deze gesteld worden. Een ‘heden’ waarin de kórte termijn domineert, waarin de waan van de dag centraal staat en we van incident naar incident strompelen.

‘Wie zijn nog de hoeders van de lange termijn?’ zo klonk het recent in een bijeenkomst waar ik als ROB-lid aan deelnam. Er klonk ook zeker een klaagzang over het huidige politieke klimaat in door. En een duiding dat alles tegenwoordig maar ‘crisis’ wordt genoemd: stikstofcrisis, opvangcrisis, klimaatcrisis, woningcrisis… Het crisiswoord lijkt behoorlijk besmettelijk. Wie zou er in zo’n klimaat dan niet voorbij al die ‘crises’ willen kijken?

Crises

Terecht betoogden recent Han Polman en Rien Fraanje in het NRC dat niet elk verwaarloosd probleem een crisis is. We zien daardoor veel blikvernauwing en kortetermijnoplossingen die even snel weer onhoudbaar blijken te zijn als ze bedacht zijn. In het domein waar we ons als Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) mee bezighouden leidt deze ‘crisisaanpak’ nogal eens tot verrommeling van de bestuurlijke en financiële verhoudingen. Waar tot twee jaar geleden weinigen nog van het Veiligheidsberaad hadden gehoord, lijkt het nu het nieuwe panacee voor een stevige bestuurlijke aanpak zonder heldere bevoegdheden en democratische verantwoording. In het discours over de ‘opvangcrisis’ trad ook ineens de figuur van ‘rijksheer’ naar voren. Gelukkig werd deze naar aanleiding van een politieke rel in Flevoland door de minister van BZK weer snel opgeborgen en bewaard voor een ‘échte crisis’. Ik ontken niet dat er veel aan de hand is wat fundamenteel moet wijzigen, maar een stukje Hollandse nuchterheid en meer rust, reinheid en regelmaat in de bestuurlijke en financiële verhoudingen is meer dan welkom.

Opvallend is ook de hijgerigheid waarmee rondom dit soort ‘crises’ wordt gereageerd. Een mooie, of misschien wel lelijke, illustratie was de presentatie van het rapport ‘Wat kan wel’ door Johan Remkes. De publicatie stond nog niet openbaar, de persconferentie was nog niet begonnen of de eerste tweets van Kamerleden met wat ze ervan vonden waren al de wereld in gestuurd. Hoezo perspectief op de toekomst? Meer rust, meer tijd, meer doordenking en meer langetermijnperspectief is dringend nodig.

Niet-gestelde vragen

Het verhaal gaat, aldus Daan Tel, dat toen Albert Einstein zijn paper over de baanbrekende relativiteitstheorie had afgerond een andere natuurkundige reageerde met de vraag: ‘Waarom staan er geen voetnoten in zijn artikel?’ verwijzend naar een ogenschijnlijk gebrek aan evidence uit voorgaande literatuur. Zijn assistent antwoordde: ‘Omdat hij een vraag beantwoordt die niemand tot nu toe gesteld heeft…’ Alle opgebouwde kennis kan danig in de weg zitten om een nieuw perspectief  te schetsen. Ook is het in een tunnelvisie belanden een reeël risico. Of we ‘plakken telkens de fietsband in plaats van de straat te vegen’.1 Dat geldt zeker in de grote transities waar we nu mee te maken hebben. Daarbij  spelen heel veel open vragen en misschien komen er voorlopig meer vragen bij dan dat er  antwoorden zijn. En wat is de (nog) niet-gestelde vraag? Het is daarbij ook goed om nog eens stil te staan bij dat andere citaat van Einstein: ‘Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het probleem veroorzaakt heeft’.

Leren in een tijd vol transities

Het werken vanuit het doel in de toekomst in plaats van blind te staren op de dagelijkse ‘struggle’ leidt in veel gevallen tot meer betekenisvolle vragen en betere en duurzamere antwoorden in plaats van de quick fixes die nu nogal eens te zien zijn. ‘Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg’ is een uitdrukking die ik daar nogal eens voor bezig. Het vraagt nogal wat van alle betrokkenen om juist als alles onder druk staat open te staan voor ‘leren’, voor nieuwe perspectieven en nieuwe inzichten. En het vraagt ook veel om grote opgaven aan te pakken zonder vooraf alle antwoorden te hebben. In één van de gesprekken over dit thema werd ik gewezen op de Franse kathedralenbouwers.2 Zij hadden ook echt niet alle antwoorden vooraf klaar, toch begonnen ze aan de bouw van wat nu imponerende kathedralen zijn. Ja, er zijn ook echt ongelukken gebeurd. In 2006 schreef de WRR een advies over de lerende overheid. Veel aanbevelingen in dat rapport zijn helaas nog steeds van toepassing. In ons adviestraject over ‘leren in transities’ staan we precies daarbij stil. Waarom lukt het de overheid niet voldoende om te leren? En wat is er voor nodig om dat wél te doen?

De schoonmaker

In 1962, zo luidt de anekdote, is president Kennedy op werkbezoek bij de NASA als hij een schoonmaker ziet lopen met een bezem. Hij onderbreekt zijn rondleiding en zegt tegen de man: Hallo, ik ben Jack Kennedy, wat ben je aan het doen? Waarop de schoonmaker zegt: ‘Ik help een man op de maan te krijgen, meneer de president.’

Ik wens onszelf meer schoonmakers toe. Met de blik ‘terug’ op de toekomst.

Noten
1 Deze metafoor is ontleend aan Leren in publieke organisaties van het Instituut voor Publieke Waarden (IPW).
2 Daan Quakernaat (2011), Ga kathedralen bouwen, Kuaternaaq Media.

Peter Verheij is zelfstandig adviseur en interim-professional publieke sector.

Reactie toevoegen

U kunt hier een reactie plaatsen. Ongepaste reacties worden niet geplaatst. Uw reactie mag maximaal 2000 karakters tellen.

* verplichte velden

Uw reactie mag maximaal 2000 karakters lang zijn.

Reacties

  • Je schrijft het volgende citaat aan Einstein toe: ‘Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het probleem veroorzaakt heeft’. Ik ben benieuwd waar/wanneer hij dit gezegd heeft. Heb je een referentie?

    Van: Frank | 17-10-2022, 17:15