Blog: Het is tijd voor de Raad van Burgers

Weblogbericht | 28-06-2022

Ondertussen was de meest recente coalitievorming historisch lang, gaapt er een groot gat in het coalitieakkoord over democratische innovatie op nationaal niveau en is het de vraag of de coalitie wel voldoende leert van de huidige crises.

Een veel bepleitte oplossing – het burgerberaad – komt slecht mondjesmaat van de grond en lijkt lastig in te bedden in de representatieve democratie. Een burgerberaad is de vergadering van een groep van ongeveer 150 burgers die zich over een maatschappelijk vraagstuk buigt om de regering en het parlement hierover te adviseren.

Burgerberaden zouden de bestuurscultuur veranderen en tegenmacht beter organiseren door een brug te bouwen tussen burger en beleid, kennis van buiten naar binnen te halen en burgers te laten mee- en tegendenken.

Het burgerberaad werd in 2013 al bepleit door David van Reybrouck. Meer recent werd het idee ook bepleit in het NRC door Daan Roovers en Eva Rovers¹ en Ed Nijpels². Onlangs stelde de commissie-Brenninkmeijer³ nog voor om een burgerberaad voor het klimaat te organiseren. Een voorbeeld is het beraad dat Macron organiseerde naar aanleiding van de gelehesjesbeweging. Ook Amsterdam organiseerde een klimaatberaad en Rotterdam en Utrecht willen volgen.

Voor de coalitie, in de vorige regeerperiode nog verantwoordelijk voor het afschaffen van het referendum, ligt hier een enorme kans om iets terug te geven aan de democratie: een burgerberaad over het klimaat op nationaal niveau. De coalitie heeft echter koudwatervrees en durft de sprong in het diepe vooralsnog niet te wagen.

Critici als Annemarie Kok⁴ vrezen dat burgerberaden chaos veroorzaken in de representatieve democratie en deze zelfs verzwakken. Maar zij negeren dat er vele varianten zijn van burgerberaden en vergelijkbare vormen om burgers met beleid te laten mee- en tegendenken. Hun kritiek richt zich slechts op specifieke varianten of aspecten.

Laten we daarom alsjeblieft aan de slag gaan en kijken welke varianten en aspecten het beste passen bij de Nederlandse context. Nederland zou – als land van polderen – namelijk bij uitstek in staat moeten zijn om nieuwe democratische kanalen te graven naar de macht en deze in te bedden in de representatieve democratie.

Een nog op te richten Raad van Burgers biedt uitkomst en verenigt het beste van twee werelden: de representatieve en participatieve democratie. Deze Raad van Burgers zou een nieuwe onafhankelijke adviesraad zijn van de regering en het parlement binnen het Nederlandse adviesstelsel.

Het Nederlandse adviesstelsel is in internationaal perspectief bijzonder, omdat het publiek gefinancierd is, waardoor het niet afhankelijk is van private financiering en/of lobby. Elk ministerie heeft min of meer één eigen strategische adviesraad. Zo heeft Algemene Zaken de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, beschikt Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en wordt Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geadviseerd door de Raad voor het Openbaar Bestuur.

Deze raden bestaan uit ongeveer tien hoogleraren of andere experts op het adviesterrein van de raad. Zij komen periodiek bij elkaar om belangrijke onderwerpen te signaleren, te onderzoeken en hierover zowel gevraagd als op eigen initiatief te adviseren. Hierbij worden zij ondersteund door een wetenschappelijk staf.

In de Raad van Burgers zou deze staf echter niet telkens hetzelfde groepje experts ondersteunen, maar bij elk adviesonderwerp een burgerberaad organiseren. Het voordeel is dat deze Raad per thema een andere groep burgers kan betrekken en namens deze burgers relevante experts kan uitnodigen.

Zo bouwt deze Raad niet alleen inhoudelijke kennis op over de onderwerpen, maar ook praktische kennis over het organiseren van dergelijke beraden, zoals welke vraagstukken zich hiervoor lenen, wat een goede setting is voor collectieve reflectie en hoe deze met behulp van onafhankelijke gespreksleiders kan worden bereikt.

Op deze manier leiden burgerberaden niet tot een chaos in de democratie, maar vergroten zij juist het leervermogen van de democratie. Zij houden de politiek scherp en geven politici een duwtje in de juiste richting. En dat is geen overbodige luxe, want een nieuwe bestuurscultuur en een betere organisatie van tegenmacht ontstaan niet vanzelf.

_{1 Laat burgers politici helpen: organiseer een burgerberaad - NRC
2 Geef burgers via panels stem in klimaatbeleid - NRC
3 Adviesrapport Betrokken bij klimaat - Rijksoverheid.nl
4 Burgerberaden leiden tot een chaotische democratie - NRC}