Blog - Cijfers spreken nooit voor zich

Weblog

Ernst Kuipers, de nieuwe minister van VWS, stuurt het OMT-advies voortaan voorafgaand aan de corona-persconferentie naar de Tweede Kamer. Daarmee komt hij tegemoet aan een lang gekoesterde wens van de Kamer en maakt hij inzichtelijk op basis van welke adviezen de laatste politieke besluiten zijn genomen.

Dat is een belangrijke stap vooruit. Het vorige kabinet hield de OMT-adviezen aanvankelijk binnenskamers en maakte alleen zijn eigen besluiten openbaar. Premier Rutte noemde de wetenschappelijke adviezen weliswaar heilig, maar het was voor Kamer en journalisten onmogelijk om te controleren op welke punten en met welke redenen er van werd afgeweken. Geen wonder dat de laatste jaren de kritiek klinkt dat Nederland door de witte jassen geregeerd wordt. De ongelukkige combinatie van een gebrek aan transparantie en het toekennen van een grote invloed, suggereert dat wetenschappers verantwoordelijk zijn voor het beleid. Een ongemakkelijke suggestie, waar ook wetenschappers zelf niet op zitten te wachten, aldus OMT-lid Jan Kuytmans in de Volkskrant: ‘Daarmee word je verantwoordelijk gemaakt voor politiek en beleid. Politiek en wetenschap moet je juist gescheiden houden’.1

De wetenschap moet gevrijwaard blijven van politiek, stelde de Duitse socioloog Max Weber (1864-1920). Hij maakte het verhelderende onderscheid tussen ‘Sein’ en ‘Sollen’. De wetenschap onderzoekt de feiten, de verbanden en maakt modellen. Politiek maakt een afweging op basis van bepaalde waarden. Of, om het in meer hedendaagse termen te zeggen, wetenschap streeft naar voortgang die evidence-based is; politieke voortgang is consensus-based.

Zo’n precieze boedelscheiding tussen wetenschap en politiek kom je in de werkelijkheid maar zelden tegen. Er is veel beleidsondersteunend onderzoek, en in fieldlabs, onderzoekscommissies en panels werken wetenschappers en politici gezamenlijk aan maatschappelijke vraagstukken en is die zuivere taakverdeling zoals Weber die voorstelde een illusie. Hoe ziet een goede samenwerking tussen politiek en wetenschap er dan uit? Met die vraag hebben we namens de Raad voor het Openbaar Bestuur 17 auteurs (wetenschappers, beleidsmakers én politici) gevraagd om een essay te schrijven. De bundel verkent verschillende mogelijkheden om tot een betere kennisuitwisseling en beter gefundeerd beleid te komen, van een wetenschapstoets tot een eigen kenniskamer voor de Tweede Kamer.

Terug naar het coronabeleid: politici laten zich voortdurend informeren over de laatste stand van zaken, en ze laten zich bij voorstellen van hun beleid adviseren door vooraanstaande wetenschappers. Maar cijfers spreken nooit voor zich. Als we de feiten kennen (de R-waarde, de ziekenhuisopnames, de sterftecijfers) dan pas begint het politieke debat over wat die waarden betekenen voor het beleid. Dan rijst de vraag: scholen open of scholen dicht?

En het ligt nog wat ingewikkelder: welke cijfers liggen er eigenlijk op tafel? Er gaat altijd een (politieke) beslissing vooraf aan de feiten die je onderzoekt. Waarom zit er in het coronadashboard niet ook een cijfer dat leerachterstanden aangeeft, of depressieve klachten, een obesitasindex, of de CO2-uitstoot van de afgelopen week? Allemaal wetenschappelijk verifieerbare data die mogelijk een heel andere wending aan het beleid zouden geven.

Met name de eenzijdige medische en virologische input van de corona-adviezen (in België) staat ook centraal in het Wintermanifest, opgesteld door een honderdtal Vlaamse wetenschappers, over de noodzaak van een langetermijn plan en een meer interdisciplinaire aanpak. Het manifest bepleit onder andere een onafhankelijk adviescomité, bestaande uit ‘generalisten’. Op basis van uitganspunten als langetermijnperspectief, transparantie en multidisciplinariteit willen zij het corona-debat verdiepen en verruimen. Die aanbevelingen kunnen we in Nederland een-op-een overnemen. Ook hier pleit een aantal OMT-leden voor een langetermijnstrategie, waarbij de inzichten van andere wetenschappers (zij het veel meer in de marge dan in het Vlaamse manifest) worden meegenomen.

Wat transparantie betreft zet Ernst Kuipers een eerste stap in de goede richting. Nu snel werk maken van het langetermijnperspectief en de multidiscplinariteit. We zullen Kuipers beslist de nieuwe bundel van de ROB over kennis en beleid aanbieden (verschijnt in het voorjaar van 2022). Hij heeft immers beide zielen in één borst: die van de wetenschapper en die van de politicus.

1 Willem Feenstra, Over politieke druk, bedreigingen en onderlinge spanningen. Een jaar in het voetspoor van vijf OMT-leden, in: de Volkskrant, 23 januari 2021.

Beeld: ©Ruud Pos
Daan Roovers, filosoof en docent

Reactie toevoegen

U kunt hier een reactie plaatsen. Ongepaste reacties worden niet geplaatst. Uw reactie mag maximaal 2000 karakters tellen.

* verplichte velden

Uw reactie mag maximaal 2000 karakters lang zijn.

Reacties

  • Een heldere analyse. De Vlaamse multidisciplinaire aanpak is beter doordacht en kan bovendien rekenen op meer democratisch draagvlak. Dat is ook essentieel voor ons land.

    Zodat op enige moment het vooruitblikken èn meer consensus ons credo vormen.

    Van: Rob Adank | 01-02-2022, 22:53