Waarom het tijd is voor een bètaversie van een minister van Digitale Zaken

Weblogbericht | 06-04-2021

De roep om een minister van Digitale Zaken neemt toe

Kees Verhoeven, voormalig Kamerlid van D66, pleitte hiervoor al begin 2020 op Radio 1 na cyberaanvallen op een ziekenhuis en een universiteit. Het voorstel werd ook omarmd door deelnemers aan ons eigen debat ‘Wie mag sturen met data?’. Daarnaast is hiervoor veel animo onder de 30.000 mensen die recent de Technologiekieswijzer invulden van Rudy van Belkom. Hij stelde in een blog dat Nederland er klaar voor is. Ook zijn landen - zoals Denemarken, Finland, Frankrijk en Estland - Nederland al voorgegaan en noemde een aantal partijen het in hun verkiezingsprogramma. Maar waarom is zo’n minister eigenlijk nodig?

Er is een open en transparant debat nodig over publieke waarden

Digitalisering heeft grote invloed op het alledaagse leven van burgers, de samenleving en de democratie. In ons advies ‘Zoeken naar waarheid’ beschreven we hoe digitalisering de wijze verandert waarop burgers zich informeren, met elkaar van gedachten wisselen en hun mening vormen. En in ons aanstaande advies over ‘Sturen met data’ beschrijven we hoe publieke en private partijen data over het gedrag van burgers verzamelen en gebruiken om hun producten en diensten te verbeteren en waarde te creëren.

In beide adviezen signaleren we niet alleen kansen, maar ook risico’s van digitalisering. Als het gaat om waarheidsvinding, kan digitalisering niet alleen leiden tot een vrije uitwisseling van informatie, maar ook tot de verspreiding van desinformatie. Als het gaat om sturen met data, kan digitalisering burgers helpen de keuzes te maken die zij zelf willen, maar ook leiden tot manipulatie door overheden of techbedrijven.

Om de kansen van digitalisering te benutten en de risico’s te beheersen, moet het openbaar bestuur niet alleen oog hebben voor de effectiviteit en efficiëntie die digitalisering tot stand kan brengen, maar ook voor de publieke doelen en waarden die daarbij worden nagestreefd. Wanneer gaan volksgezondheid en veiligheid boven vrijheid? En wanneer niet? De legitimiteit van sturen met data dient te worden gewaarborgd door publieke verantwoording te organiseren. Er is een open en transparant debat nodig over welke publieke waarden centraal dienen te staan bij digitalisering en data-technologie.

Hoe kan een minister van Digitale Zaken hieraan bijdragen?

Een betere organisatie van publieke verantwoording

Allereerst kan deze minister digitalisering hoger op de politieke agenda zetten. Digitalisering is een ondergeschoven kindje. Zo was er nauwelijks aandacht voor tijdens de verkiezingen en is de kennis hierover in het openbaar bestuur beperkt. Arjen Lubach vatte dat treffend samen in zijn uitzending over #digibetocratie.

Daarnaast kan deze minister een samenhangende digitaliseringsstrategie van de overheid uitwerken en uitvoeren. Zo’n strategie kan ervoor zorgen dat digitalisering niet alleen wordt gebruikt om de effectiviteit en efficiëntie van beleid te verbeteren, maar dat er ook een debat wordt gevoerd over de beoogde publieke doelen en waarden.

Tot slot vormt een minister van Digitale Zaken een centraal aanspreekpunt voor digitalisering. De minister kan verantwoording afleggen over digitalisering bij de overheid, ter verantwoording worden geroepen door de Tweede Kamer, en zelf overheidsorganisaties en andere partijen, zoals techbedrijven, ter verantwoording roepen.

Is daar een aparte minister voor nodig?

Start met een bètaversie

Mogelijke bezwaren zijn dat andere ministers die taken ook kunnen uitvoeren en dat digitalisering niet los gezien kan worden van inhoudelijke thema’s. Of dat andere ministers de minister van Digitale Zaken kunnen gebruiken als excuus: ofwel om zelf geen initiatief te nemen, ofwel om weg te duiken als het fout gaat.

Toch denk ik dat het verstandig is een aparte minister te benoemen. Die kan een coördinerende rol vervullen voor digitalisering en met zijn collega’s mee- en tegendenken. Tel daarbij op dat het onderwerp nieuw is, de ontwikkelingen snel gaan en er veel werk te doen is. Kortom: het is tijd voor de release van een nieuwe minister!

Daarbij kunnen we een parallel trekken met de minister van Financiën. Zo zou een minister van Digitale Zaken niet de nationale schatkist beheren, maar de nationale datakluis, geen Rijksbegroting opstellen, maar de Rijksdata-agenda, en geen verantwoording afleggen in een financieel jaarverslag, maar in een data-jaarverslag.

Laat het nieuwe kabinet anders starten met een bètaversie, niet ongebruikelijk in de techwereld. Geen minister ‘van’, maar ‘voor’ Digitale Zaken: een minister die verantwoordelijk is voor een bepaald takenpakket, maar nog geen eigen departement heeft. Bij de volgende kabinetsformatie kan dit takenpakket weer opgaan in andere ministeries of een upgrade krijgen met een eigen ministerie. Hoe dan ook is de huidige formatie hét moment om de eerste sprong te wagen!

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.