Voer voor psychologen

Weblogbericht | 13-01-2021

Coronamoe

Oorzaak: we heten coronamoe te zijn. We zijn het zat om onszelf te beperken. Ik zie het om me heen: mensen in de stad die elkaar gewoon met een omhelzing of een handdruk begroeten. Kennissen die zonder schroom vertellen dat ze meer dan drie gasten aan de kerstdis hadden. Of die vriend die meldt dat hij toch nog even naar de supermarkt is gegaan terwijl hij toch snipverkouden was.

Kort voor kerst bevestigde een enquête wat we natuurlijk al lang wisten: veel mensen houden zich niet meer aan de basisregels. Zo gaat bijna de helft toch de deur uit bij milde klachten. En heel wat huisgenoten van coronapatiënten houden zich niet aan de verplichte quarantaine. 

Tegenstrijdig

Het gekke van de uitkomst van deze enquête is dat ander opinieonderzoek liet zien dat er tegelijk ook een groot draagvlak was voor de aanscherping van de maatregelen om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Mensen zeiden tegen onderzoekers dat een strenge lockdown onvermijdelijk was. Dat komt mij voor als tegenstrijdig. Het is als mensen die ‘s avonds op hun fiets zonder verlichting stappen en dan zeggen dat het terecht is dat de boetes daarvoor omhoog gaan omdat fietsen zonder verlichting gevaarlijk is. Alsof mensen niet willen begrijpen dat hun eigen gedrag leidt tot die scherpere maatregelen. En dat de zware lockdown nodig is omdat zij zich niet aan de maatregelen houden.

“Het is als mensen die ’s avonds op hun fiets stappen zonder verlichting. En dan zeggen dat de boetes omhoog moeten, omdat fietsen zonder licht te gevaarlijk is.”

Geweten sussen

Mensen zitten raar in elkaar. Ze vinden het moeilijk om hun gedrag aan te passen. Zeker als de relatie niet direct zichtbaar of voelbaar is tussen het steentje dat ze bijdragen en de collectieve effecten daarvan.

Ach, wat maakt het uit als we toch die vaste groep vrienden uitnodigen met kerst? Wij hebben toch geen corona? En als er na kerst wel twee mensen uit die groep het virus hebben opgelopen, is dat slechts een druppel op de gloeiende plaat van die 10.000 besmettingen per dag.

We sussen ons geweten met de gedachte dat onze invloed op het grotere geheel nihil is. 

Wat brengt mensen in beweging?

Hoe anders was dat vorig voorjaar toen de coronacrisis nog pril was. Het collectief gevoelde urgentiegevoel was enorm. Hoewel de wettelijke basis onder de afgekondigde maatregelen fragiel was, volgden we die massaal op. Daarmee wisten we in rap tempo het aantal besmettingen flink terug te brengen. Het lijkt een eeuwigheid geleden maar in juni waren er dagen dat er slechts 150 besmettingen per dag waren.

De drang van Nederlanders om afgelopen voorjaar hun bijdrage te leveren aan het terugdringen van het aantal besmettingen was zo groot dat beleidsmakers met grote interesse keken naar wat ze van de coronacrisis kunnen leren. Wat bracht ons in beweging? Kunnen we de context van de coronacrisis ook creëren om - niet een geheel toevallig voorbeeld - de noodzakelijke maatregelen voor klimaatverandering in te voeren? We hebben nog tien jaar de tijd om een onomkeerbare opwarming van de aarde tegen te gaan. Maar in hoeverre zijn we bereid om onze leefstijl aan te passen om dat doemscenario tegen te gaan? Ook hier zien we het prisoner’s dilemma: moet ik mijzelf inhouden als anderen dat niet doen? Ook hier sussen we ons geweten: ach, dat ene weekendje op-en-neer vliegen naar Barcelona zal het verschil toch niet maken? 

Puzzelstuk in handen

De beleving van de coronacrisis in het voorjaar lijkt mij voer voor gedragspsychologen. Wat maakte dat we toen bereid waren om ons gedrag aan te passen om het belang van het collectief te dienen? Aan welke voorwaarden werd toen voldaan? En in hoeverre was de context toen gunstiger dan nu? Als onderzoekers daar het antwoord op vinden, hebben ze een belangrijk puzzelstuk in handen om ook effectief beleid te maken op dat andere, nog grotere dossier dan Corona: het klimaat.

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.