Blog: Van ongekend onrecht naar een ongekend goed optreden

Weblogbericht | 18-11-2021 | Huri Sahin

Deze vragen staan centraal in ons project Het gezag van de overheid. Als lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) is het een voorrecht om na te denken over relevante maatschappelijke vraagstukken die invloed hebben op het functioneren van ons openbaar bestuur. Van de toekomst van de lokale media, de verlaging van de stemgerechtigde leeftijd tot het functioneren van onze rechtsstaat: deze onderwerpen stonden centraal in een aantal adviezen waaraan ik met plezier heb gewerkt. In onze adviezen analyseren we het probleem en formuleren aanbevelingen die kunnen bijdragen aan het functioneren van het openbaar bestuur.

Het adviestraject ‘Het gezag van de overheid’, raakt mij op een andere manier. Gezag is niet iets dat je eenvoudig ‘rationeel’ analyseert. Gezag heeft meerdere dimensies. Naast ‘autoriteit’ en ‘legitimiteit’ is dat ‘vertrouwen’. En vertrouwen is juist niet iets dat je even anders organiseert of inricht, maar is onlosmakelijk verbonden aan gedrag. En wat is gedrag? Het is alles wat we, bewust of onbewust, waarneembaar doen en laten. Het gedrag van gezaghebbers bepaalt grotendeels het vertrouwen dat burgers hebben in de overheid. Ook het gedrag dat formeel mag, maar niet in lijn is met de boodschap die je zelf uitdraagt. Als gezagsdragers krijg je het vertrouwen van je kiezers, de burgers. Zij geven jou de bevoegdheid om namens hen besluiten te nemen. Besluiten die grote gevolgen hebben voor hun leven.

Ongekend onvermogen …

Steeds meer zie ik een sterke relatie tussen het gebrek aan vertrouwen in de overheid en het onvermogen om het probleem dat door de overheid zelf is veroorzaakt ook daadwerkelijk op lossen. Het probleemoplossend vermogen van de overheid schiet ernstig tekort. Hoe kunnen we de overheid vertrouwen als de bestuurders in een debat met het parlement niet kunnen toezeggen dat een probleem – zoals het Toeslagenschandaal – binnen een bepaalde periode kan worden opgelost? Dat de overheid fouten kan maken, is iets waarvoor iedereen begrip kan hebben. Ook de overheid kan en mag fouten maken. Maar dat je een probleem dat je zelf hebt veroorzaakt, niet kunt herstellen, is echt van een andere orde. Het raakt het vertrouwen diep en daarmee beschadigt het ook het gezag dat je hebt. Het zorgt voor een gevoel – althans bij mij ook als burger – dat je op een dag ook in eenzelfde situatie terecht kunt komen en dat je door niemand wordt gehoord.

… raakt het vertrouwen en beschadigt het gezag …

Naast de grote groep gedupeerde ouders zie ik een andere groep die onvoldoende wordt gehoord door de overheid bij het Toeslagenschandaal. Dat zijn de mensen die de kring vormen rondom de burgers die gedupeerd zijn: de advocaten, de maatschappelijk werkers, de ombudsman- of vrouw. Juist zij zijn ongelooflijk belangrijk om mensen bij te staan die niet alleen financieel of juridisch, maar ook emotioneel zijn geraakt. Hoeveel ruimte krijgen zij van de overheid bij het vinden van de oplossing? Onlangs schreef een grote groep advocaten die de slachtoffers van het Toeslagenschandaal bijstaat een brandbrief. Ze gaven aan dat ze tegen 'talloze problemen en hindernissen' aanlopen. Hoe kan het dat deze advocaten soms twee jaar moeten wachten om het dossier van hun cliënten in te zien en de algemene servicelijn van de Belastingdienst moeten bellen om in contact te komen? Dat lijkt mij in strijd met de beginselen van onze democratische rechtsstaat. Van een afstand lijken dit knelpunten die eenvoudig op te lossen zijn. Kortom, juist het ontbreken van gedrag of gebrek aan houding om dit recht te zetten, raakt het vertrouwen en beschadigt daarmee het gezag van de overheid.

… en vraagt om een ongekend goed optreden!

Binnen het project ‘Het gezag van de overheid’ gaan we langs drie sporen op zoek naar antwoorden. Naast een filosofisch-bestuurskundige, politiek-psychologische verkenning gaan we onder andere in gesprek met burgers die in de knel zijn geraakt door de overheid. We gaan het gesprek allereerst aan met de mensen die in de kring rondom de burgers staan, zoals een advocaat, een ambulante begeleider of een vrijwilliger bij een maatschappelijke organisatie. Juist deze mensen spelen een belangrijke rol bij het oplossen van het probleem, maar wellicht nog belangrijker is hun rol in het herstellen van de relatie van de burger met de overheid. Daarmee dragen ze bij aan het vertrouwen van de burger in de overheid. Omdat juist zij – ik ben daarvan overtuigd – de weg zien naar een oplossing.

Ongekend onrecht vraagt om een ongekend goed optreden van de overheid.