Weblogbericht | 25-11-2020 | Peter Verheij

Alles is politiek

Enerzijds zijn er de politici voor wie alles politiek is. Zij bedienen zich enerzijds van meeslepende visies,  maar maken ook regelmatig gebruik van bij voorbaat kansloze moties. Symboolpolitiek is immers ook politiek. Of maken politiek van agenda’s en procedures. Continuïteit van beleid is voor hen niet belangrijk. Als het beter uitkomt om van koers te wijzigen, dan gebeurt dat. Alles is politiek. Vaak is dit vermoeiend en ontregelend en dat is soms juist het doel van de betrokken politici. Politiek is voor hen niet het middel, maar het doel.

Niet alles is politiek

Anderzijds zijn er de politici die juist benadrukken dat niet alles politiek is. Er zijn voor hen vaste waarden, fundamentele principes en lijnen waarbinnen een politicus opereert en waar men zich aan wil houden. Continuïteit van het bestuur staat bij deze politici hoog in het vaandel. Zij benoemen onderwerpen en grijpen momenten aan die de politiek overstijgen. Rechtstatelijkheid en goed bestuur hebben zij voorop staan in hun handelen en daarnaast willen zij orde in het debat houden. Deze politici hanteren een soort politieke hygiëne.

Bestendigheid van beleid

Geen van deze twee stijlen zijn links of rechts. In beide kanten van het politieke spectrum komen deze stijlen voor. Toch is de stijl waarbij ‘alles is politiek’ dominant is, niet goed voor ons land, provincies en gemeenten. Inwoners hebben behoefte aan stabiliteit, betrouwbaarheid, perspectief en aan vertrouwenwekkend leiderschap. Geen straatgevecht of ‘dorpspolitiek’. Daar hoort een zekere bestendigheid van beleid en een zekere afstand van de waan van de dag bij. En precies dit geldt ook voor de verhoudingen tussen de bestuurslagen.

Omgaan met bestuurlijke inrichting en financiële stelselafspraken

De financiële en bestuurlijke verhoudingen vragen om zorgvuldigheid, bestendigheid en terughoudendheid. Ja, politieke principes zijn leidend boven een technocratische uitvoering. Ja, daar mag en moet met een zekere regelmaat aan gesleuteld worden. Ja, stelselafspraken moeten ook meegaan en aangepast worden aan de tijd waar we in leven. Opportunistisch omgaan met bestuurlijke inrichting en financiële stelselafspraken leidt echter snel tot verrommeling en - politieke of financiële -  ongelukken en op enig moment een onafwendbaar falen van beleid of tot problemen in de uitvoering. Iedereen weet uit eigen huiselijke ervaring: als je de schuur niet bij regelmaat opruimt en maar wat aanrommelt, wacht op enig moment maar één optie: de grote schoonmaak. Daar komt veel meer bij kijken dan het alleen op orde houden. Zo’n grote schoonmaak of ‘reset’ lijkt ook nodig in de bestuurlijke en financiële verhoudingen.

Eerst de politiek dan de techniek

In 2017 bracht de Raad voor de Financiële Verhoudingen (Rfv, opgegaan in de Raad voor het Openbaar bestuur) een advies uit onder de titel ‘Eerst de politiek, dan de techniek’. Hierin werd ook al geconstateerd dat de bestuurlijke en financiële verhoudingen verrommeld waren. In het advies constateerde de Raad onder andere:

Vanwege de eigenstandige waarde van het decentraal bestuur zijn financiële verhoudingen binnen een gedecentraliseerde eenheidsstaat gebonden aan regels. Zonder die regels verworden financiële verhoudingen tot louter machtsverhoudingen, waardoor gemeenten en provincies hun rol niet meer kunnen waarmaken.

De Haagse vierkante meter

Inmiddels lijken de verhoudingen vooral door macht bepaald te worden en niet meer door regels. Dat is vooral zichtbaar rond het sociaal domein. Ergens lijkt een politieke afspraak gemaakt: ‘het is genoeg, met dat geld naar gemeenten. Geen (structureel) geld meer deze kabinetsperiode.' En over beleid: ‘dat is aan Den Haag’. Zo wordt dossier voor dossier doorgeschoven naar de kabinetsformatie. De onverstoorbare wijze waarop het kabinet omgaat met noodkreten van gemeenten wekt althans wel die indruk. Het grossieren in aanpassingen van beleid (denk aan stelselhervorming jeugdzorg, abonnementstarief WMO) zonder te kijken naar fundamentele uitgangspunten van en gevolgen voor het bestuurlijk en financiëel stelsel.
Machtsverhoudingen die bepaald worden op de Haagse vierkante kilometer lijken dominant geworden boven het naleven van behoorlijke stelselafspraken. De Haagse vierkante kilometer, waar met regelmaat opportunistisch bepaald lijkt te worden of en welke (financiële) ruimte gemeenten gegeven wordt. Extra geld naar gemeenten scoort per definitie niet bij veel politieke partijen in Den Haag. Dat met geld naar gemeenten ook geld naar inwoners gaat én dat het gaat om extra geld voor (sociale) voorzieningen schijnt bij sommigen niet over te komen.

Decentralisaties en het financiële stelsel

Inmiddels worden de geluiden steeds luider: de decentralisaties in de huidige vorm stagneren (SCP) of, volgens sommigen, rammelen aan alle kanten (Stichting decentraal bestuur). Naast alle overigens goede analyses die daarbij opgeld doen, heeft dit in mijn ogen ook alles te maken met de overhaaste overdracht in 2015, de enorme budgetaire ingrepen die ermee gepaard gingen en de politieke grilligheid waarmee de decentralisaties de achterliggende jaren te kampen hebben gehad op zowel beleidsmatig als financieel vlak. Afhankelijke van de politieke grillen werden wel of geen tussentijdse ingrepen in beleid gepleegd. En afhankelijk van wat wel of niet politiek ‘uitkwam’ besloot men over (meestal geen) geld erbij. Te weinig beleidsruimte voor gemeenten én te weinig geld voor de gevraagde taakuitvoering. Dat gaat niet lang goed. Inmiddels piept en kraakt het bestuurlijke en financiële stelsel in zijn voegen.

De roep om borging van stelselafspraken

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.