Het Coronavirus en de psychologie van collectieve risicoperceptie

Weblog

De collectieve risicoperceptie van het Coronavirus deed mij denken aan één van de meest inspirerende colleges die ik volgde tijdens mijn master in de psychologie op Universiteit Leiden in 2008.

J. (Jasper) Zuure MSc, senior adviseur van de ROB

Tijdens dat college behandelde professor Eric van Dijk de prospect-theorie van Kahneman en Tversky. Kahneman ontving hiervoor in 2002 de Nobelprijs voor de Economie. Van Dijk legde ons twee dilemma’s voor die Kahneman en Tversky ook hadden voorgelegd aan hun studenten.

Dilemma 1
Het eerste dilemma was als volgt. Stel dat de overheid zich voorbereidt op de uitbraak van een onbekende Aziatische ziekte, waarvan verwacht wordt dat die 600 mensen doodt. En stel dat er twee alternatieven worden voorgesteld waarvan de wetenschappelijk ingeschatte risico’s als volgt zijn. Bij beleid A worden 200 mensen zeker gered. Bij beleid B is er 1/3 kans dat 600 mensen worden gered en 2/3 kans dat niemand wordt gered. Welke keuze maakt u?

Risiconemend of risicomijdend?

De meerderheid bij ons in het college was risicomijdend; het vooruitzicht om 200 mensen met zekerheid te redden won het van het vooruitzicht om met een kans van 1/3 600 mensen te redden.

Dilemma 2
Het tweede dilemma betrof dezelfde ziekte, maar alternatief beleid. Bij beleid C komen 400 mensen met zekerheid te overlijden. Bij beleid D is er een kans van 1/3 dat niemand overlijdt en een kans van 2/3 dat 600 mensen overlijden. Welke keuze maakt u nu?

In dit geval was de meerderheid bij ons risiconemend; de zekere dood van 400 mensen werd minder acceptabel gevonden dan de kans van 2/3 dat 600 mensen overlijden.

Framing

De crux van het experiment is dat dilemma 1 en 2 in feite hetzelfde zijn, maar dat hun framing anders is. En niet zonder gevolgen. Als de opties als winst worden geframed (dilemma 1) zijn mensen risicomijdend, als de opties als verlies worden geframed (dilemma 2) zijn mensen risiconemend.

Gedragseconomie

Het experiment van Kahneman en Tversky was onderdeel van hun onderzoeksprogramma naar allerlei vuistregels en vergissingen van de menselijke geest. Hun werk vormde het fundament van een nieuw wetenschappelijk veld: de gedragseconomie. De inzichten uit de gedragseconomie vonden later gretig aftrek in het bedrijfsleven en bij overheden.

Zoeken naar waarheid

In het ROB-advies ‘Zoeken naar waarheid’ bespreken we hoe dit soort inzichten worden gebruikt, en misbruikt, op en door digitale platforms. Men heeft daarbij als doel steun werven voor standpunten of de aandacht van bezoekers zo lang mogelijk vast houden om zo advertentie-inkomsten te genereren.

In dat advies onderscheiden we drie digitale uitdagingen voor de democratie: (1) desinformatie, onware of misleidende informatie die waarheidsvinding ondermijnt; (2) desintegratie, het uiteenvallen van gemeenschappelijke beelden die nodig zijn voor waarheidsvinding; en (3) despotisme, machtsmisbruik dat ertoe kan leiden dat waarheidsclaims van machthebbers niet makkelijk meer kunnen worden weersproken.

De collectieve risicoperceptie van het Coronavirus

Deze uitdagingen zijn ook relevant voor de collectieve risicoperceptie van het Coronavirus. De desinformatie over het virus lijkt zich immers sneller te verspreiden dan het virus zelf. Hoe de risico’s in te schatten en feiten te scheiden van fictie? Hoe te komen tot een gedeeld beeld van deze risico’s zonder in collectieve paniek te raken? En hoe te voorkomen dat de mensen die de (online) informatiestromen beheersen misbruik maken van hun positie voor persoonlijk gewin?

De desinformatie over het virus lijkt zich sneller te verspreiden dan het virus zelf.

De ROB adviseert regering en parlement om waarheidsvinding te waarborgen in de democratie. Eén van de manieren waarop zij dit – in samenwerking met wetenschappers, techneuten en andere burgers – kunnen doen is kritisch te kijken naar het ontwerp van digitale platforms en daarbij rekening te houden met de psychologie van burgers.

In Doen, durven of de waarheid?’ – de essaybundel van De Jonge Akademie en de ROB – bespreken jonge, talentvolle en aanstormende wetenschappers daarom hoe burgers op en door digitale platforms worden beïnvloed. Hoe kunnen we burgers weerbaar maken tegen desinformatie? En hoe kunnen we de (online) beïnvloeding van burgers bijsturen waar nodig?

Daarnaast onderzoekt de ROB in zijn nieuwe project ‘Sturen met data’ zowel hoe burgers kunnen worden gestuurd in hun gedrag met behulp van Big Data en allerlei algoritmes als hoe verantwoording hierover kan worden gewaarborgd in het openbaar bestuur.

Dat de psychologie bij het analyseren en ontwikkelen van beleid zo’n grote rol zou spelen had ik bij mijn studiekeuze niet durven voorspellen. Maar achteraf gezien was het gelukkig wel een goede gok!

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.

Reactie toevoegen

U kunt hier een reactie plaatsen. Ongepaste reacties worden niet geplaatst. Uw reactie mag maximaal 2000 karakters tellen.

* verplichte velden

Uw reactie mag maximaal 2000 karakters lang zijn.

Reacties

Er zijn nu geen reacties gepubliceerd.