Weblogbericht | 26-11-2018

Verontwaardigde massa's uitdaging voor de democratische rechtsstaat

De uitdaging van verontwaardigde massa’s zie ik als een terugkerend thema in de geschiedenis van de democratische rechtsstaat (Zuure, 2012). De historicus Jouke Turpijn hield op 8 oktober 2018 hierover de lezing 'Verzet in Nederland in de 20e eeuw' voor ProDemos naar aanleiding van #WOEST. Op basis van het werk van de Franse politiek filosoof Bernard Manin (1997) maakte hij onderscheid tussen drie periodes in de geschiedenis van de democratische rechtsstaat.

Drie periodes in de geschiedenis van de democratische rechtsstaat.

1 | Parlementaire democratie

Tijdens de periode van de parlementaire democratie – van 1848 tot 1880 – manifesteerde de woede van burgers zich voornamelijk via parlementariërs. In deze periode vestigde zich de regel dat een minister moet aftreden als hij niet het vertrouwen geniet van de Kamer en werd het politieke debat vooral gevoerd in het parlement.

2 | Partijendemocratie

Tijdens de periode van de partijendemocratie – van 1880 tot 1960 – manifesteerde de woede van burgers zich voornamelijk via politieke partijen. In deze periode ontstond het repertoire van massapartijen die zich organiseerden langs ideologische lijnen en werd het politieke debat vooral gevoerd binnen of tussen deze partijen.

3 | Publieksdemocratie

Tijdens de periode van de publieksdemocratie - van 1960 tot begin 21e eeuw - manifesteerde de woede van burgers zich voornamelijk via publieksmanifestaties. In deze periode kwamen sociale massabewegingen op die de publieke opinie probeerden te beïnvloeden en werd het politieke debat vooral gevoerd in de media voor het publiek.

Terugkerende angst

In de geschiedenis van de democratische rechtsstaat was een terugkerende angst dat verontwaardigde massa’s zouden ontsporen. Zij zouden het ideaal ondermijnen van burgers die hun gemeenschappelijke zaken regelen door in een redelijk gesprek te reflecteren op hun voorkeuren, waarden en belangen zonder dwang.

De democratische rechtsstaat wist zich echter telkens aan te passen aan de manifestatie van verontwaardigde massa’s op nieuwe plekken van politiek debat. Na de val van de Berlijnse muur werd zelfs haar overwinning uitgesproken op andere politieke systemen (Fukuyama, 1992). Maar betreden we nu niet een nieuwe, vierde periode met haar eigen uitdagingen?

Platformdemocratie

We zouden de huidige periode kunnen zien als die van de platformdemocratie: een democratie waar politiek debat plaatsvindt op online platforms. Deze platforms maken het makkelijker voor verontwaardigde massa’s om zich te manifesteren zonder formele organisatiestructuur. En doordat deze massa’s een ad hoc, spontaan en vluchtig karakter hebben, zijn zij onvoorspelbaar, onbeheersbaar en soms zelfs onveilig. Hierdoor lijkt de uitdaging van verontwaardigde massa’s, in vergelijking tot het verleden, een meer permanente sturingsvraag.

Dit roept vragen op over de politieke rol van online platforms. Welke rol spelen zij precies in de organisatie van verontwaardigde massa’s? In hoeverre kunnen en moeten zij – in tijden van nepnieuws, desinformatie en complottheorieën – een redelijk gesprek stimuleren? Is een gesprek waarin burgers reflecteren op hun voorkeuren, waarden en belangen zonder dwang nog mogelijk? En wat kan of moet hierbij de rol zijn van de overheid en de democratische rechtsstaat?

Denk mee!

Als voorbereiding op ons aanstaande advies over democratie en digitalisering mocht ik deze maand twee dialogen leiden in Pakhuis de Règâh, namens het Rathenau Instituut en de ROB. In dit advies zoomen wij specifiek in op waarheidsvinding: een proces om waarheid te achterhalen.

U bent van harte uitgenodigd om hierover kritisch mee te denken op LinkedIn!
Ga hiervoor - in de geest van de platformdemocratie - naar LinkedIn-Digitalisering en Democratie: welke kansen en zorgen bestaan hierover?

Noot

Blogs op Raadopenbaarbestuur.nl zijn op persoonlijke titel. Het blog geeft niet per se de mening weer van de Raad.

Jasper Zuure werkt als Senior adviseur bij de Raad voor het Openbaar Bestuur aan een advies over democratie en digitalisering en schrijft een proefschrift in de politieke filosofie over massapsychologie. Dit blog is mede gebaseerd op zijn proefschrift, de essaybundel #WOEST en het aanstaande advies over democratie en digitalisering.

Bron verwijzingen

• Fukuyama, F. (1992). The end of History and the Last Man. London: Penguin.
• Manin, B. (1997). The principles of representative government. Cambridge: Cambridge University Press.
• RMO (2013). Het onbehagen voorbij. Een wekend perspectief op onvrede en onmacht. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.
• Verhoeven, I. (2009). Burgers tegen beleid. Amsterdam: Aksant.
• WRR (2012). Vertrouwen in burgers. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Zuure, J. (2012). De terugkeer van massa’s. In: Kreijveld, M. (2012). Samen slimmer. Hoe de ‘wisdom of crowds’ onze samenleving zal veranderen. Den Haag: Stichting Toekomstbeeld der Techniek.